कुन अपराध गरे मैले

नीर्मन के एम
नांगखेल भक्तपूर (हाल हाइटी)

कुन अपराध गरे मैले, र मलाई दोषी बनायौ
कुन कुराले तर्कियौ तिमी, र मलाई इल्जाम लगायौ

निस्ठामा कुनै दाग नलगाइ, कर्म गरे भन्थे म
आफू सधैं हारी दिएर, तिमिलाई जिताउन् खोज्थे म

यो कस्तो माया हो तिम्रो, भित्रभित्रै जलाइ रहने
यो कस्तो दया हो तिम्रो, अन्यायमा न्याय नपाईने

कुन पाप गरे मैले, र मलाई सजाय दिइरह्यौ
कुन कुराले तर्कियौ तिमी, र मलाई इल्जाम लगायौ

मनमा कुनै शका नलिइ, तिमीलाई आफ्नो सम्झिरहे
पिडाको भारी बोकी रहेर, सुगम बाटो देखाइ रहे

यो कस्तो रुप हो तिम्रो, सधैं दोधारे भाषा बोल्ने
यो कस्तो जीवन हो तिम्रो, ईशारामै चलिरहने

कुन भूल गरे मैले, र नातालाई टाढा बनायौ
कुन कुराले तर्कियौ तिमी, र मलाई इल्जाम लगायौ

Caving The Manjushree Cave

नेपाल हिमालले मात्र धनी छैन ताल,निदी,गुफा आदीमा पनि उत्तीकै धनी छ। यो त तपाइ हामीले देखेको भोगेको नै हो। यस्तैमा दौतरीको मेलमा मन्जुश्री गुफाको एउटा बर्णन बारेमा आयो। हुन त यो www.visitingnepal.com भन्ने साइटमा राखिसकिएको रहेछ। तर पनि बाहिर हुनुहुने साथीहरुलाइ आफ्नो सुन्दर नेपाल सम्झन सहयोग पुगोस अथवा बिदेशी मित्रहरुलाइ नेपालको बारेमा जानकारीहोस भन्ने हेतुले दौंतरीमा राखेको छु यो मन्जुश्री गुफाको बर्णन।

Caving is a recreational sport that brings people into a world beneath ground, filled with many fascinating geological formations so unique that it seems like a whole new realm exists right beyond the entrance. Caves are an integral part of human civilization. Early Mansought shelfter from the elements and set up homes within caves, In times of war, caves have provided protection for people such as the Talivan and others during the Afgan War. Caves are also a source of mystical aor religious reverence. To the uninitiated, vavign feels like something done only by Indian Jones or Tomb Raider wannabes, With the advent of caving (or spelunking) technology, large caverns and complicated cave sstems all over the world can now be safely mapped and toured. Right here in Nepal, there are also numerous venues where caving can be done safely and with minimal fuss.

Flanking the exit point of the Bagmati River from the Kathmandu Valley, the Manjushree Cave (or Gupha) at Kirtipur-14 is located within a cliff and just 7 km from mid Kathmandu and 3 km from Ringroad, Balkhu, which together with the surrounding knoll was designated a park only a year ago. It is located along the way to Daksinkali on the south side of Kathmandu right atop the famed Chhobar Gorge. Unlike those you see in movies, the Manjushree Gupha does not have a cavernous interior filled with creepy crawlies. Ancient artifacts provably did exist within these underground spaces a long time ago as it was reputed to be a place of religious meditation for some legendary figures in Tibetan Buddhism folklore. With the passage of time, there remain only a few indications of the cave’s religious significance a neglected grotto with the characteristic soot stains on the ceiling, the indelible marks of burnt incense left by wandering sadhus, a protruding rock of a distinctive phallic shape coated with thick layers of red vermillion powder courtesy of pious worshippers of Lord Shiva.

The cave resembles more a network of tunnels, with all four entrance/exits located within the same cliff. The warren-like cave system is a result of centuries of groundwater erosion that by dissolving the minerals in rocks carved pathways through the limestone and granite interior. Caves formed gradually in this manner rarely collapse. According to kathmandu’s adventure sports professional Chandra Ale, the exploration of this system of tunnels is considered technical caving. It requires caves to be on their hands and knees as they attempt to clamber through tight spaces . In other larger caves, ropes and other specialized equipment may be needed to aid movement.

There are few places within the Manjushree Cave to stand fully upright. For most of the time, visitors are either bent over with heads almost scrapping the ceilings or bent down on their haunches, moving forward inch by inch. At some points in the tunnels, where the surrounding walls are only about a shoulder-width apart, movement slows down to a crawl, In such situations, be ready to slide along the ground like a snake, lying on your belly and hauling the body forward. At some points, the rock erosion of centuries has only managed to fashion a trapdoor size opening. With such little space to work one’s body around, it is common to suffer a few minor scratches on your stomach or bottom as well as at the elbows and knees.

Manjushree Park and Cave
Opening Hours : 7am-6pm
Cave Opening Hours: 10 am-5pm (The cave closes at 3pm in winter)
Entrance ticket includes guide, headlamp and park entrance fee.A female guide is available for all-female groups.


Certain junctions within the tunnels lead to dead ends where the only way onwards is climbing up or shuffling down 90 degrees from your current position . Though the change of direction may seem steep, the distance covered in this vertical movement is relatively short. The lack of artificial handholds, ropes or ladders, however, means having to resort to chimney climbing the use of one’s body weight to gain leverage, leaning on one’s palms or soles, to ascend or descend in a controlled manner.

Caving is not physically demanding, but do allow yourself enough time to complete the journey. Minimal strength is required as much of the route has easily discernable foot and handholds formed from the many steps and grips of others who have gone through these same caves over the centuries. The only awkward part is getting used to the low ceiling. Claustrophobics should reconsider taking up caving. In general, caving is easy so long as you do not mind getting dirty and suffering the odd minor grazes.

To get familiar with the pitch black and cramped conditions, the first few trips should be to smaller, well-explored caves that demand minimal climbing or squeezing through. Always go caving with an experienced guide; never go alone. A protective helmet and a headlamp are two vital pieces of equipment. Bring your own headgear and robust, hard hat can be used for head protection, even a biking helmet. Getting lost in a cave is probably a fear for those new to the sport. There is no need to bring along a ball of string to try and retrace our way out since the caving guides at the Manjushree Park have mapped out the cave system and are responsible for leading caving enthusiasts safely through the interior. Water droplets that seep through the rock reappear underneath along tunnel surfaces, making certain part slippery and muddy. It is advisable to wear clothes and footwear that you do not mind getting stained. To minimize abrasion and scrapes on the skin, wear long sleeved tops and long pants.

The Manjushree Cave is worth visiting to get a feel of what caving is like. If you can go through this one with little difficulty, then it will be a piece of cake when taking on the larger ones. The expanse of the cave is just right to comfortably accommodate small groups. You do not have to worry about falling from a large height, as the caves are not gaping caverns. To get to the Manjushree Cave by bus, board at Balkhu Chowk and stop in front of a big signboard that states: ‘Hearty Welcome to Manjushree Cave and Park Area’. Or, it is about an hour taxi ride from Kathmandu city centre. The cave is cool during the sweltering heat of summer and warm in the numbing chill of winter. You can cave all year round, but check ahead during the monsoon period, as a heavy downpour may resulting rainwater flooding the tunnel.

Caving as sport is still in its developmental stage in Nepal, but the potential is great, considering the endless amount of geological activity in the hills and mountains . Another famous large cave, only discovered a few decades ago, is located near Bandipur, in Tanahu District (near the Kathmandu to Pokhara highway). And, as recent as May of last year, cave in Mustang District was discovered to contain ancient Buddhist paintings of great cultural and historic value. Perhaps harboring dreams of being a real-life Indians Jones is not so far-fetched after all.
- Jalabinayak

आफ्नै पनमा

प्रबिण थापा
आफ्नै पनमा ढुकढुकिले, गीत गायो आज
उरठिलो शिशिर पछी, बहार छायो आज

धेरै पछी पत्र पाए, पटक पटक पढे
तिम्रा शब्द शब्दमा, मन रमायो आज

अनेक शंका पापी मनले, नगरेको होइन
भएभरको सबै सबै , डर हरायो आज

अचम्म लागिराछ , हर्ष को सिमा छैन
बिहानिले सुनौलो, फुल फुलायो आज

चोखो माया पाइने रहिछ, चोखो मनले गरे
मिठो अतित घुमिफिरी, फर्किएर आयो आज

गाउँखाने कथा - ६ (Nepali Gau Khane Katha)

अपडेट: जलथल र तुसारो बिच सिंगारिएको बन डुंगा हो। यसपटकको गाउँखाने कथा अली अप्ठयारो परे पनि लुना जिले मिलाउनु भएको छ। लुना जी लाइ बधाइ छ तथा उत्तर मिलाउन प्रयास गर्ने सबैलाइ धन्यबाद। अब गाउं माग्ने पालो लुना जी को। सुन्दर गाउं तातोपानि त लिइहाल्नुभयो, अब कुन सुन्दर गाउं लिने बिचार छ?
एक भाग जलथल, एक भाग तुसारो
वनै काटी वनै ताछी वनै सिंगार्यो? के होला यस्को उत्तर??

अप्रिल १५, २०२५ (कथा)

आज पुरानो नेपाली पात्रो अनुसार नेपालीहरूले विक्रम सम्बत्को २०८२ साल मनाइरहेका हुन्थे । तर यो कुरा धेरै पुरानो भैसकेको छ । आज भन्दा १४ वर्ष अघि नै सरकारले विक्रम संबतको प्रयोगलाई निषेध गर्‍यो र ग्रेगरियन क्यालेण्डरको प्रयोगबाट सरकारी काम-कारवाही हुने नया कानूनी व्यवस्था जारी गरेको थियो । विक्रम संबतको प्रयोगलाई प्रतिबन्धित गरिसकेपछि , नया संबत् जारी गर्ने ताका बिभिन्न जातजातीहरूले आ-आफ्नो संबतलाई सरकारी प्रयोगमा लिइनुपर्छ भनेर हड्ताल र प्रदर्शन पनि गरेका थिए, तर देशव्यापी रूपमा कुनै एउटा जातीय सम्बतको निर्विवाद प्रयोग हुने स्थिति नभएपछि, बिभिन्न जाती समूहसंगको बैठकमा ततकालीन प्रधानमन्त्रीले जातीय संबतलाई आ-आफ्ना जातिय राज्यमा प्रयोग गर्न पाउने व्यवस्थासहित, इस्वीय सनको प्रयोगलाई राजकीय रूपमा अपनाइयो । त्यसैले आज अप्रिल १५ , २०२५ हो , २०८२ को वैशाख १ गते भन्ने स्मरण कमैले गर्ने गरेका छन् ।

***********************************************************************************
तत्कालीन समयमा १४७,१८१ वर्ग किलोमिटर क्षेत्रफलमा फैलिएको अबिभाज्य नेपाल अहिले, स-साना जातीय राज्यको खुकुलो कन्फेडेरेसनको रूपमा अस्तित्वमा छ । उत्तर र दक्षीणका भूभागमा सीमावर्ती मुलुकले इच्छाए अनुरूपका प्रान्तीय सरकारहरू कार्यरत छन् भने बीचको पहाड र उपत्यकाका केही भूभागहरूमा केन्द्रीय सत्ताको नाम मात्रको उपस्थिति बाँकि छ । तत्कालीन सिंगो नेपालको बिभाजनक बिशृंखला यसरी शुरू भयो :

सन् २०१० को जुलाइसम्म लेखेर जारी हुनुपर्ने गणतन्त्र नेपालको नया संविधान समयमा बन्न सकेन । त्यसपछिको ६ महिनाको थप अवधिमा समेत संविधानको प्रारूप तयार बनेन, अत: जारी हुने कुरै रहेन । अन्तरिम संविधानको व्यवस्था अनुरूप नया संविधानका हरेक दफा र धाराहरू , संविधानसभा सदस्यहरूको दुई तिहाइ बहुमतले पारित हुनु पर्ने व्यवस्थाका कारण पनि मुख्य दलहरू बीच सहमति निर्माण हुन र मुख्य मुद्दालाई पारित गराउन सम्भव हुन सकेन । संविधान निर्माण नभए पनि राज्यसत्तालाई आफ्नो नियन्त्रणमा लिन आंशिक रूपमा तत्कालीन एकीकृत माओवादी सफल भयो । त्यो यसरी सम्भव भयो :

नेपाली सेनामा माओवादी छापामारहरूलाई प्रवेश दिलाउने कुरामा तत्कालीन प्रधासेनापति पूर्ण रूपमा बिरुद्द उभिए । सेना समायोज समितिमा रहेका सदस्यहरूको बहुमत पनि सम्पूर्ण माओवादी छापामारलाई राष्ट्रिय सेनामा प्रवेश दिनुहुन्न भन्ने पक्षमा रहेको हुँदा, समायोजन समितिका अध्यक्ष रहेका प्रधानमन्त्रीले यो कुरा बुझेर समायोजन समितिको बैठक नै कहिलै डाकेनन् । तर , सन् २००९ को अन्त्यतिर प्रधान सेनापति कटुवाल उमेरका कारण सेवानिबृत्त बनेपछि , सो पदमा उत्तराधिकारी बनेर आएका छत्रमान गुरूङ स्वभावले नै सरकारसंग मिलेर चल्नु पर्छ भन्ने खालका थिए । उनको यो बिनम्र स्वाभावको माओवादी नेताहरूले भरपूर सदूपयोग गरे । त्यसपछिको अवस्था भने माओवादीले चाहे अनुरूप बन्यो । सेना र उसको माथिल्लो नेतृत्वमा रहेका अफिसरहरूलाई माओवादी राजनैतिक योजनाका पक्षमा राखिरहेर उनीहरूको उपयोग गर्ने कुरालाई माओवादी नेतृत्वले बढी सकृय भएर आफ्नो रणनीति अन्तर्गत राख्यो ।

संविधान समयमा बनेन, सेना समायोजन पनि समयमा भएन , तर यो रिक्ततामा चलखेल गर्न सक्ने अर्को बलीयो राजनैतिक वा सामरिक शक्तिको नेपाली भूमिमा उपस्थिति नै थिएन, अत: माओवादीको सत्ता कब्जा गर्न चाहने मुरादमा पनि कुनै बिघ्न आएन । माओवादीले आफ्ना छापामारहरूलाई फेरि कहिलै सेनामा समायोजन गर्ने इच्छा नै देखाएन , बरू आफ्ना छापामारहरूलाई सेनाले पाए सरहका सबै सुबिधा, पद र अवसर दिएर छुट्टै शिविरहरूमा नै राजनैतिक प्रशिक्षणका साथ राखिरह्यो । यो समानान्तर शक्तिलाई सदैव अलग्गै सुरक्षित राख्दा नै कुनै पनि समयमा आफ्ना बिरुद्द खडा हुने परिस्थितिका लागि ' बार्गेनिङ चिप्स' का रूपमा प्रयोग गर्न सकिने चतूर ध्येय उसको थियो ।

यी सबै कुराहरू राज्य सत्ताको केन्द्रमा भइरहँदा पनि माओवादीहरूलाई सत्ताबाट हटाउन भने कसैले सकेन । एमालेको उपाध्यक्षको पदमा रहेकै बखत माओवादीमा प्रवेश गरी पोलिट ब्यूरओमा पुगेका बामदेव गौतमको पछिल्लो कार्यकालमा नेपाल पुलिसमा पूर्णत माओवादीकरण भैसकेका हुनाले र अलिक पछि गएर नेपाली सेनामा समेत माओवादी र जातीवादी राजनीतिक पक्षमा पूर्णत: माहौल कायम भएको हुनाले , सत्ता कब्जा गर्ने कार्य माओवादीको पक्षमा अनुकूल बनेको थियो । तर माओवादी पहिलाको जस्तो शक्तिशाली भने थिएन , बरू अरू राजनैतिक शक्तिहरू कमजोड र लुप्तप्राय: बन्नुको लाभ उसलाई मिलेको थियो र नै प्रशासन, प्रहरी र सेना पनि यही शक्तिको आड भरोसमा टिक्न सकिने निर्विकल्प बाटोमा लागेको थियो ।
सेनाले आफ्नै ढंगले भर्ति खुलाएर जवान र अधिकृतहरूको तहमा माओवादी छापामारहरूलाई प्रकृयागत प्रवेश पनि दिने नीति अख्तियार गरेको थियो ।

************************************************************************************

सन् २०१० सम्ममा लिम्बूवान संयुक्त राज्य परिषदले आँफू नेपाल राज्यबाट स्वायत्त बनेको एकतर्फी घोषणा गरेर अलग्गिएको बताएको थियो । यो कुरालाई नै अनुसरण गरेर तमोर वारिपट्टिका खुम्बुहरूले पनि ' स्वतन्त्र खुम्बुवान'को घोषणा गरे । उता पश्चिम तराईका थारूहरू , पश्चिम पहाडका खाम मगरहरू ,गण्डक प्रदेशका मगरहरू , बाग्मती प्रदेशका तामांग र नेवारहरू सबै जातीय संगठनहरूले सन् २०१२ सम्ममा स्वतन्त्र जातीय प्रदेशहरूको एकतर्फी घोषणा गर्दै आ-आफ्ना क्रान्तिकारी राज्य परिषदहरू गठन गरेको थियो , हिजोसम्म माओवादी, कांग्रेस र एमाले , राप्रपा, जनशक्ति आदि दलमा रहेका कतिपय बिभिन्न जनजाती युवा नेताहरू, जातीय राजनीतिको यो बिगबिगीमा फाइदा उठाउन हाम फालेका थिए । केन्द्रमा अस्तित्वरत माओवादी सत्ताले यो जातीय राज्यको स्व-घोषणालाई स्वीकृत नदिएपनि , केन्द्रको सशक्त उपस्थिति राज्य स्तरमा देखाएर आफ्नो प्रभाव कायम राख्न सक्ने स्थितिमा थिएन । उनीहरूको नीति सकेसम्म यी जातीय राज्यहरूको नेतृत्वलाई आफ्नो केन्द्रीय नेतृत्व स्वीकार गर्न लगाउने सम्म मात्र थियो ।

सुनसरी र मोरङभन्दा पश्चिमका तत्कालीन नेपालका १३ वटा जिल्लाहरूमा- सुनसरी ( दक्षीण )मोरङ (दक्षीण), धनुषा, महोत्तरी, बारा, पर्सा, सिराहा,सर्लाही, रौतहट,नवलपरासी ( दक्षीण), रूपन्देही ( दक्षीण) , कपिलबस्तु, बाँके- बिभिन्न तराईवादी पार्टीहरूको स्वघोषित सरकारको नियन्त्रण थियो । आ-आफ्नो राष्ट्रिय एवं सुरक्षा चासोका कारण उत्तर र दक्षीणतर्फका सीमावर्ती नेपाली भूभागहरू भने स्वतन्त्र तराई र हिमाली राज्यहरूको रूपमा मात्र रहन गए । यी राज्यहरूको सम्पूर्ण राज्ययन्त्रमाथि नजिकका छिमेकीहरूको पूर्णत नियन्त्रण नै थियो भन्ने सबैको बुझाइ थियो । बिभिन्न जातीय राज्यहरू भित्र पनि , अलग जातीहरूको बहुसंख्यक प्रभाव क्षेत्रभित्र स-साना उप-राज्यहरूको सेना राज्य परिषदको व्यवस्था थियो । कर उठाउने , आँफू खुसी निर्णय लिएर राज्य र केन्द्रीय सरकारले गर्ने हरेक कार्य गर्न चाहने प्रवृत्ति सर्वत्र व्याप्त थियो ।

क्रमश:

What happens next ?

Some say Nepal is on the verge of becoming a failed state ? some others clamor in the euphoria that the People's Republic of Nepal will prosper unhindered . The present doe not ,however, let one think that the stakeholders of Nepali power politics are doing something that ushers to a positive change in the making , at least in the foreseeable future.

What is next, any Nepali would be tempted to inquire . I don't at least think there is going to be anything better in our time . The crux lies in the question : where or what do we start with ? which sector is not replete with discrepancies that infest the third world polity . Be it the administration, political system or the basic human or community behavior we are far below the par . We simply are far way adrift off the coast of contemporary world behavior. The non- issues of world politics gaas ( food) , baas ( lodging) , and Kapas ( clothing) are selling the hot cakes amid us . The basic tenet of human existence 'the right to life' can even be compromised when confronted with the demands made by the forefathers in the wee hours of 20th century Russia.

The new constitution is in the process of making . The incompetent house of so called constituent assembly experts are scurrying to the extreme extent of brothels , massage parlors to the hinterlands of Rukum, where a group of revolutionary war addicts take hostage of the public opinions so that no views can be collected that stand against their own . The agitation of Tharus is aflame in many a Chitwans with an ominious cry of anguish. The Dhangadhis and Kanchanpurs are bleeding the wrath of unaccountable agony , past to present.

The government , on the other hand, seems dazed unable to identify what its role is . It doesn't have a sense organ functioning sanely because it fails to find whether its now a government or a rebelling force in the wilderness. The prime-minister is so filled up with emotional outpouring that he can cry in agony in one instance or lose fits in full flanged fury not farther.

You don't have one or two uncertainties but countless. Today came the report the underground water is so polluted and undrinkable in Kathmandu that it is life threatening to drink . the question is can we be alive without drinking water ?

Oh my God ! where or what do you start with ? A few Indian dailies were found reporting that Nepal is on the verge of being a failed state ! But who cares? our nationalistic euphoria will pour down on the streets condemning everything that starts with an 'I' or slightly darker in colour and tan .

This is my Nepal, once nurtured and later condemned by a mythical 'Ne' muni .