यो शहरमा मेरो काम छैन

मधु माधुर्य
(मास्‍को ,रसिया)

हिँड्‌दा हिँड्‍दै
यो शहरको सबै सडक सिध्‍याइसकेको छु
हेर्दा हेर्दा
यो शहरको पूरै दृश्‍य रित्‍‍याइसकेको छु
अब यो शहरमा सायद मेरो कुनै काम छैन

बुढा-बुढी घाम-जून यहाँ
आङ तन्‍काउँदै पालैपालो उठृछन्‌ र सुत्‍छन्‌
'अँधेरो'लाई नै स्‍वतन्‍त्रताको पराकाष्‍ठा भन्‍ने वस्‍तीमा
उज्‍यालो उत्‍सवको कुनै अर्थ छैन
सायद यस्‍तो शहरमा मेरो कुनै काम छैन

ईमान समेत बिक्रि हुने हाट-बजारमा
सबै कुरा मैले किनिसकेको छु
सँगत गर्दा गर्दा
दुईखुट्‍टे 'जन्‍तु'लाई
'मान्‍छे' भनी चिनिसकेको छु
सायद यो शहरमा मेरो काम छैन

मेरो अस्‍तत्व यहाँ -
एउटा औपचारिकता मात्र भइदिएकोछ
देशको निधार छोप्‍ने
लोकतन्‍त्रको तुल जस्‍तो !
पानी रहित
खोल्‍सोमाथिको पूल जस्‍तो !!
* * *

तिमी थियौ म थिए

प्रबिण थापा
तिमी थियौ म थिए , कती सुन्दर संसार थियो
साच्चै भन्दा भगवानको , अनमोल उपहार थियो

तिमी मुस्कुराउथ्यौ म भित्र चमक छाउथ्यो
यूगौ युग नरित्तिने, मायाको भन्डार थियो

कहिले तिम्रो कहिले मेरो रिसाउने पालो हुन्थ्यो
निस्कर्षमा एक हुन्थ्यौ एउटै बिचार थियो

सम्झना ताजै छ , अझैपनी यो मनभरी
सगै खेली बिताएको पलहरु हजार थियो

सकिएन उद् घोष गर्न, समाजको बन्धन तोडी
मैले तिमीलाई तिमीले मलाई गर्ने माया अपार थियो

डलर टिप्ने यात्रा --३

शेखर ढुङेल्

यो यात्राको पहिलो भाग यहाँ र दोस्रो भाग यहाँ छ ।

मैले सोचें अब कसरी भाग्ने यहाँ बाट, झ्वाट दिमाग मा आयो नेपाल बाट बाऊ मरेको खबर आएको ले नेपाल फर्कनु पर्ने भो भनी दिने । आफु दशक को पनि नपुग्दै परमधाम भैसकेका बाऊ मरे भन्दा के फरक पर्दछ र ?, आफु फास्ट डीसिजन गर्न माहिर मान्छे । निस्कें कोठाबाट साहु बस्ने पल्लो घर तिर । ढोका को घन्टी बजाएँ ‘होर्आ’ (जापानिज समाज को एक दम तल्लो स्तर को बोली ) भन्ने शब्द आयो भित्र बाट । ‘ओताशी शेखर सान देसुयो’ (मा शेखर जि हो ) भने उस्ले फेरी सोध्यो ‘नान्दे’ (किन ) ? जापानिज भाषा मा के भन्दछन थाहा थिएन, अङ्रेजी मा भनी थिए ‘माइ फादर डाइड’ उन्ले कुरा बुझेछन । बाहिर आए अनी थप कुरो बुझ्न अन्य साथी भएको कोठामा लगे । कलाकार मित्र नै अगाडि बढेर सोधे मैले भने म यहाँ काम गर्न सक्दिन के भन्ने निहु नपाएर बाऊ मरे नेपाल जानु पर्‍यो भनी दिएको छु त्यही भनी दिनुस् न । भित्र भित्रै मर्नु हास उठेको थियो अनुहार मलिनो बनाउनु पर्ने बित्थामा कस्तो गार्हो ?, जापानिज ले गोम्मिन्ने ( सुन्दा दु:ख लाग्यो सरि ) भन्यो र सन्तोना दियो त्यो दिन काम गरेको पैसा अनी सान्त्वना स्वरुप अर्को एक मान (१० हज्जार एन ) पनि दियो । र भन्यो पछी फर्केर सिधै यही आउनु त राम्रो मान्छे छस, फेरी हास उठ्यो मुस्किल ले रोके । मैले घुडा सम्म मुन्टो झुकाएर जापानिज तरकाले अभिबादन गरे । उस्को बेफ्वाक को सान्त्वना को एक मान ले मलाई ग्लानी भैराखे को थियो । साथी लाई टोक्यो पुगेर फोन गर्छु भनी हत्तार हत्तार त्यहा बाट कुलेलम ठोके ।

पुगें पुरानो ठाउँ मा साथी हरु को अनुहार पहिले को जस्तो थिएन । काम-धाम गर्नु छैन ठुलो कुरा गरेर हुन्छ बिदेश मा ?सबै को त्यस्तै भनाइ हुन्थ्यो । कुक्क्रुक्क परेर बसे कुना मा । एक ठाउँ मा टिकेर बस्न नसक्ने लाई काम खोज्न गार्हो हुन्छ रे काम खोजी दिनेको इमेज बिग्रन्छ रे, फेरी अर्को मान्छे राख्न मान्दैन रे, तँ नगाको भे त्यो ठाउँ मा आर्को मान्छे जान्थ्यो रे आरोप नै आरोप को भारी ले उकुश मुकुस भएं म । त्यही बिचमा पोखरा तिरका एक धनाड्य मित्र लाई सिबुया पार्कमा भेट भयो, यहाँ किन कसरी कहिले के गर्दै हुनुहुन्छ सोधी हालें । उन्ले भने म बुवा को उपचार गराउन आएको थिए बुवा फर्कनु भयो म डाक्टरी काम गर्दै छु । भोली पल्ट सिनागावा भन्ने ठाउँ मा काम हेर्न अर्को मित्र ले बोलाएका थिए । उन्ले भने शेखर सर पहिले काम हेर्नुस चित्त बुझे म तपाईं लाई लगै दिन्छु । त्यहा पुगेको त हिजो डाक्टरी काम गर्छु भन्ने मित्र त ५०-६० किलो जस्तो लाग्ने गोरुको फिला बोकेर ट्रक मा लोड गर्दै रहेछन । उन्ले मलाई देखे अनी आएर भने ‘देख्नु भो त हाम्रो जापान मा मेरो डाक्टरी काम ? ’, सेतो कोट , सेतो पाइँट लाएर उनी बनेछन डा. । हा हा हा हा हा हांसो भयो । त्यहा उनी लगायत अरु ३० , ४० जना नेपाली हरु काम गर्दा रहेछन । गाई गोरु बङुर काट्ने, टुक्रा पार्ने अनी होल्सेल मा बेच्ने ठाउँ रहेछ त्यो । बिहान ८ बजे देखी ३ बजे सम्म मा त्यहा, बेलुका ५ बजे देखी १० बजे सम् रेस्टुरामा काम गर्दा रहेछन धेरै जसो र ति मित्र हरु नै त्यस बेला को धेरै मान कमाउने मा पर्दा रहेछन । बाहुन को छोरो गाई काट्ने (त्यहा गोली ले उडाउदा रहेछन ) र टुक्रा पार्ने काम कसरी गर्नु ? भो यस्तै हो भने त फर्कन्छु बरु नेपाल भन्ने सोची साथी लाई सोचेर जवाफ दिन्छु भनी हिंडे त्यहा बाट फर्केर गँईन। एक दुई गर्दै १५ दिन बित्यो ।

बल्ल एक जना अर्का मित्र सित संपर्क भयो । उन्ले मलाई सम्झाये हेर्नुस् हाम्रो जापान मा कुनै काम सजिलो छैन । जापानिजहरुको काम गेर्ने तौर तरिका आदी बताए । र एउटा काम छ रे बस्न दिएर २ लाख मान, हफ्ता को दुई दिन छुट्टी सजिलो काम तर इशाई हुँ भन्नु पर्ने अनी प्रत्येक शनिबार गिर्जाघर जानु पर्ने । उनी त इशाइ भैसकेका रहेछन । अनेक फाईदाको फेहरिस्त सुनाए । आफु लाई भोलीको फाईदा र योजना भन्दा तत्काल नोकरी र बसेको ठाउँ बाट छिट्टो भन्दा छिट्टो कसरी निस्कनु जस्तो भ्एको थियो कोठा समेत दिने भने पछी त मेरो खुशीको सिमा रहेन । मैले हुन्छ भनी दिएँ । भोली मलाई लिन आउने भए । स्टेसन को नाम दिए, त्यहा सम्म आउनु भनेर ।

मित्रले बताएको ठाउँमा जान बिहानै निस्किएँ । साथीहरु लाई अब फर्केर न आओस भनी प्रथाना गर्नुस् भनेर बिदा भएँ, झोली तुम्बा बोकी । कावागुची ट्रेन स्टेसन मा समय भन्दा निक्कै अगाडि पुगें । कुर्दा शरीर नथाके पनि मन थाकी सकेको थियो । यसो आँखा रेस्ट रुम लेखेको मा पुग्यो, वाह !, आराम गर्ने ठाउँ पनि रेछ, एक छिन म पनि आराम गर्छु भनी अगाडि बढें, दोहोरो आवत जावत छ, अली अगाडि बढें सोफा र कुर्सी त देखिदैन, जब भित्र पुगे तब मात्र थाहा भयो त्यो त ट्वाइलेत पो रेछ । फर्केर आए अनी उभिएँ मित्र ले बस्नु भनेको ठाउँ मा । म उन्को साथ मा ओगावा भन्ने सिटी मा पुगें । बाटो मा सम्झाए इसाइ साथी हरु को अगाडि तीनपाने र धुम्र पान गर्न हुन्न । हफ्ता को एक दिन शनिबार अनिबार्य गिर्जाघरमा जानु पर्दछ । जे भने पनि ‘हुन्छ’, ‘हुन्छ’ भन्नु को बिकल्प म सित थिएन ।

नेपालमा हुँदा धर्म परिवर्तन गर्ने लाई आत्मा बेचुवा लोभि पापी ठान्ने म जस्ता कथित शिक्षीत, सचेत भन्न रुचाउने लाई आज समय र परिस्थितीले मनले अस्विकार गर्दा गर्दै पनि बाध्यता बस नाटक गर्न बिबस पारेको थियो, पैसा कमाउने लालचमा भने देश को दुर्गम् क्षेत्रका अभाब, र गरिबि को चपेटामा परेर स्वास्थ्य उपचार गर्न नसकी ज्यान गुमाइ रहेका, पैसा कै अभाब मा स्कुल जान बाट बन्चित जनता किन इसाइ नबनुन त ?, ति अशिक्षीत र गरीब दाजु भाई भन्दा त म पो बेईमान हुँ भनी आफैँले आँफैलाई कोसे । अनी केही समय को नाटक त हो नि धर्म परिवर्तन त मर्नु परे पनि गर्दिन भनी अठोट गरी सकेको थिए । काम सँग संगै प्रत्यक शनिबार बिहान् ९ देखी ११ बजे सम्म गिर्जाघरमा गयो । फर्केर आइ साथीभाई जम्मा भयो जाँड पनि खायो रमाइलो गर्दा डेड बर्ष बितेको थाहा नै भएन । त्यो बिच मा अरु दुई जनालाई पनि गिर्जाघरमा भित्र्याइयो । म समेत अरु दुई जना लाई खोला मा लगेर चोपले एक दिन, अर्थात ब्याप्टिजम गराए, त्यो भने को हिन्दू धर्म मा ब्रतबन्ध गरेको जस्तै रे’छ । नयाँ जोगी ले धेरै खरानी धस्छ भने झै हामी ले पनि राम्रै नाटक गर्‍यौं। यो नाटक को पट्टाक्षेप संगै केही ज्ञान पनि हासिल भयो । इसाइ समाजको बारेमा अनी नेपाल मात्र होइन जापान जस्तो सम्पन्न मुलुकमा समेत किन मानिस गिर्जाघरमा धाँउछ ? त्यसो त २०० बर्ष अगाडि नै प्रबेस गरिसकेको इसाइ धर्माबलम्बिको सँख्या जापान मा २ प्रतिसत मात्र रहेछ । १३ प्रतिसत पान कै परम्परागत सिन्तो र ८५ प्रतिसत बुद्धिस्ट धर्म मान्दा रहेछन जापानिज हरु । त्यस्को साथै झुठो बोल्नु पाप हो, शंका गर्नु पाप हो, बहुमत ले अल्पमत माथि अन्याय नगरोस भन्ने बाइबल को सन्देश ले यो समाज लाई सम्बृद्ध बनाएको रहेछ । यसै बिच जुन मित्रले मलाई काम लगाएका थिए उन्ले जापानिज लाई नेपाल घुम्न लैजाने, अनी नेपालका झुप्रीमा रहेका गिर्जाघर लाई सुबिधा सम्पन्न बनाउन सहयोग माग्ने योजना सुनाए । मेरो पनि छ महिना को बिरामी बिदा र एक बर्ष को बेतलबी बिदा (जुन स्विक्रित भएको थिएन ) सक्किन लागेको थियो । मानको लोभ भन्दा पनि त्यहा गर्नु पर्ने झुठ को नाटक ले भित्र भित्रै ग्लानी बढी राखेको थियो । त्यहा बाट निस्कन को लागि बिकल्प सोच्दै थिएँ, आरु काम खोज्ने कि नेपाल फर्कने कि ? त्यसै बेला नेपाल प्रहरी ले पनि यू एन ओ शान्ती मिसन मा जाने काम पाइसकेको थियो । नेपाल मा आफ्नो पहुच का मान्छे सित कुरा गरेँ, तुरुन्त फर्केर आउने सल्लाह पाएँ । र नेपाल फर्कने निधो गरे । इसाइ मित्रहरु छिट्टै नेपाल आउने बाचा गर्दै टोक्यो नारिता बिमान स्थल सम्म पुर्‍याउन आएका थिए । गिर्जाघरमा ति मित्र ले नेपाल मा इसाइ बन्नेलाई प्रहरीले हात खुट्टा भाचिदिन्छ । घर बाट निकाली दिन्छन, के के नाना भाँती कथा हालेर रोएका रहेछन । मलाई पनि त्यस्तो नहोस् भनी तिनीहरुले प्रथाना गरे र बिदाइ गरे ।

नभन्दै दुई महिना पछी मित्र ले एक तानाका भन्ने लाई बोकेर लेराएछन । उन्ले पोखरा घुमाए । अर्का मित्र ले चितवन, मैले धरान घुमाउनु पर्ने भयो । धरान वरि परि का गिर्जाघर घुमाउने योजना उनैले बनाएका थिए । त्यहीँ मेरो र मेरो साथी को इसाइ बनेको नाटक को पर्दा फास पनि भयो । भएको के थियो भने दिन भर ४ , ५ वटा गिर्जाघर अनी धनकुटा को भेडेटार घुमी होटेल मा फर्केर तानाका लाई तिमी सुत हामी यस्सो घुमेर आउछौ भनी तल आएर तुम्बा तान्न थाल्यौ । सुङुर् को मासु सित तुम्बा को दुई पानी मात्र के फेरिएको थियो । तीन पाने को सुर मा ठुलो स्वर ले बोलिएछ कि कुन्नी तानाका त ओर्लेर तल आइसकेछ, थाहा नै भएन उ त हाम्रो रमिता पो हेरिराखेको उस्ले थाहा पायो हामी ले टुन्न तीन पाने धोकी सकेका छौ । आएर हामी संगै बस्यो हामी एक अर्का को मुख हेर्न थाल्यौ । अनुहार हेर्न लायक थियो रङेहात पक्राउ परेको चोरको जस्तो हा हा हा ह् । मेरो मन चाँही यो नाटक बाट मुक्त भैयो भनी भित्र भित्रै खुशी भै राखेको थियो --- बाँकी पछि ---

यो यात्राको चौथो भाग यहाँ छ ।

गाउँखाने कथा - ४ (Nepali Gau Khane Katha)

अपडेट: हिजो आज गाउँखाने उत्तर सारै सजिलो भाको हो की पाठकहरु निकै धुरन्दर निस्कनुभयो? शुरुमै उत्तर ठ्याक्कै मिलाएर ठरकी दादाले एउटा नया गाउं हात लगाउनु भयो। गाउं माग्ने पालो अब ठरकी दादा को। माया को रांको भएको "सर्प" हो। प्रजवलजी ले ठिकै भन्नु भयो टोके पछि बिष लाग्ने भएर माया यस्को रांको भनेको होला।
चाल छ त्यसको छट्केमट्के, बसाइ त्यसको जांतो
दांत उसको अनारदाना, माया उसको रांको। उत्तर:सर्प

तिमी हिड्‌ने वाटो भरी

नरेश माङपाहाङ राई
फोक्‍स्‍टन वेलायत
हाल :हेल्‍मन्‍ड अफगानिस्‍तान


तिमी हिड्‌ने वाटो भरी फूलै फूलको वोट भयो
विझाउने काडा मलाई निको नहुने चोट भयो

एउटै विचार मन लिई हिडिरहन्‍थ्‍यौ हामी
त्‍यही बाटो छुटिट्‍एर उता गयौ तिमी
तिमी हिड्‌ने गोरेटोमा वर पीपल को बोट भयो
विझाउने काडा मलाई निको नहुने चो ट भयो

हाते मालो गरी गरी खोला खोल्‍छी तर्‍यौ
सम्‍झना भई त्‍यही माया आसुँ बनि झर्‍यो
तिम्रो दिलको बगैचामा फूलै फूलको बोट भयो
विझाउने काडा मलाई निको नहुने चोट भयो

माओवादी सरकारका नियुक्तिहरू : कस्ता दुर्नाम मजाक

माओवादीहरूको नेतृत्वमा गणतन्त्र नेपालमा सरकार बन्यो र यो सरकारबाट धेरैको आशा थियो एउटा गतिलो प्रकृयाको आरम्भ हुनेछ । राजनैतिक, कानूनी, कानूनी राज्य, लोकतान्त्रिक विधि र सुशासनको कुरा मात्र सुन्दा आजित परेका हामीलाई आशा थियो , अब हरेक कुराको राजनीतिकरण हुने छैन र सरकारी काम कार्यवाहीको तौरतरिकामा विधिसम्मत पारदर्शिताको निर्वाह हुनेछ । तर , वर्तमान सरकारका कामलाई हेर्दा भने , माओवादीहरू अझै पनि राज्य र यसका अंग अवयवहरूलाई ध्वंश नै पार्न खोजिरहेका छन् कि भन्ने प्रतीत हुन्छ । यो कुराको चर्चामा मैले आज , माओवादी नेतृत्वको सरकारका केही राजनैतिक नियुक्तिको कुरालाई मात्रै अगाडि सार्दै , माओवादीले राज्ययन्त्रलाई कसरी सिलसिलाबद्द ढंगले एउटा गाइजात्रे प्रहसनमा रूपान्तरण गर्दैछ भन्ने कुराको सानो उदाहरण पेश गर्न खोजेको हुँ ।

घोषित, अघोषित रूपमा माओवादी सरकार चलाउन चाहन्न बरू सत्ता कब्जा गर्न चाहन्छ भन्ने कुरा त उसका नेताहरूको बेला कुबेलाको फलाकोबाट नै देखिएको हो । तर कब्जा गर्ने नियतमा पनि उसको पार्टीको उद्देश्य कम तर त्यहाँका सनकमणी संकृणहरूको दबदबा मात्र देखिनु उदेक लाग्दो पक्ष बनेको छ , जसले माओवादीलाई राजनैतिक पार्टी कम र हुल्लडहरूको जमात बढी बनाएर छोडेको देखिन्छ । यसका चाख लाग्दा उदाहरण हेरौँ :

१) केही महिना अघि माओवादीले योजना आयोगमा नया उपाध्यक्षको रूपमा डा पिताम्बर शर्माको नियुक्ति गर्‍यो । तर उनलाई रत्तिभर सूचना नदिई अनौठा नामधारी राजनैतिक कार्यकर्ता र नातागोताले भरिएको एउटा डफ्फालाई सदस्यको रूपमा मनोनयन गरेको घोषणा सुनायो । बाबुराम भट्टराईकी साढू दिदी, गिरिराजमणीका दाइ, एकजना पूर्व भलिवल खेलाडी, अनि अर्का एक लडाकू कार्यकर्ताले भरिएको यो डफ्फाको नाम सार्वजनिक भएपछि , माओवादी र पार्टनर सत्तारूढ दललाई यति लाज भयो कि डा पिताम्बर शर्माले त उपाध्यक्ष पदबाट राजीनमा दिएर हिँडे नै , केही दिनपछि यो लाजलाई टोइलेट पेपेरमा लपेटेर आफ्नो खल्तिमा फिर्ता लान सरकार वाध्य भयो । फलत : पूरै डफ्फा नया आयो, अहिले के गरिराछ यो डफ्फाले अनुसन्धान जरुरी भएको छ ।

२) मातृकाको सनकले नेपाललाई नपुगेको हो कि भनेर प्रकृतिले अर्को सनकमणि पनि मुलुकमा जन्माइदिएका रहेछन् जसको नाम हो- गोपाल खुम्बु । आँफुले ने गरेको दावा अनुसार ई कृस्तान मन्त्री मैलो नपर्ने भएकाले एक महिनामा मात्र एकचोटी नुहाउँछन् रे !( पढ्नुस केही समय अघिको नेपाल पत्रिका)। यी मन्त्रीका अनुसार नेपालमा शान्ति ल्याउन प्रतेक नेपालीको आफ्नो बन्दूक हुनुपर्छ रे ! नेपाललाई ८०० जिल्लामा बाँड्ने यी नया ईसाइ मतालम्बी योजनाकारले केहि समय अघि पशुपतिमा विष्णु देवकोटा नामका पार्टी कार्यकर्तालाई मूल भट्ट नियुक्त गर्दै, रडाको मच्चाए । विधि र कानूनको बाटोबाट पशुपतिको आम्दानीलाई नियमित बाँध्ने व्यवस्था गर्नुको साटो , करौँडो धर्मावलम्बीको संवेदनशिलतालाई यिनले र माओवादी पार्टीले यसरी धज्जी उडाएकी उनीहरू धर्म निरपेक्ष दल हुन कि धर्म सापेक्ष स्वयंले बिर्सिए । तर यो नियुक्तिको सान्दर्भिकता त्यतिबेला सकियो , जतिबेला प्रचण्डले यो लगायतका नया नियुक्तिहरू फिर्ता गरेको घोषणा गर्नु पर्‍यो ।

३) पछिल्लो पल्ट प्रज्ञा, कला र नृत्य प्रतिष्ठानमा यिनै गोपाल खुम्बुले यस्तो लिँड्को चलाए कि, सो पदहरूमा नियुक्त गर्नका लागि नाम सिफारिस गर्ने समितिका सदस्यहरू समेत विस्मयमा परे । खुम्बुले केही पूर्व राजावादी, सजातीय र अन्य जनजाति प्राज्ञका यस्ता नामहरू नियुक्तिमा पारेको समाचार सुनाए, जुन कुरा स्वयं उनका पार्टी नेताहरूलाई पनि थाहा रहेनछ । सो नियुक्तिको विरोधमा भएको वक्तव्यबाजीमा स्वयं माओवादी र बाँकि बामपन्थी कथित विज्ञहरू र राजनैतिक नेताहरूको भैरेहेको बिरोध हेर्दा यस्तो लाग्छ कतै माओवादीले राज्य सत्तामाथि आफ्ना कर्म र व्यवहारहरूको फोहरी हिलो खेलिरहेको त छैन ? यो कुरा लेखूञ्जेल त सर्वोच्चले पनि नियुक्ति बदर गराउन अन्तरिम आदेश जारि गरिसकेछ !

'आची गरीसकेर दैलो देख्ने' र आची पोको पारेर खल्तिमा गुट्मुट्याएर सफा बन्ने यो तरिका कहाँ पुगेर टुंगिने हो हेर्दै जाऔँ । "हेरौँ सत्ता कब्जा गर्ने अभ्यासका स-साना रिहर्सलहरूको यो सिलसिला कहाँ गएर कुन ढंगले पटाक्षेप हुने हो ।