एमालेको सदाको दोग्लेपन ; उसको दूर्भाग्य

-एकलव्य
केही समय अघि यही ब्लगमा एकजना साथिले लेख्नु भो, ‘एमालेले माओवादीलाई संसदमा साथ दिएर पुन: जंगल फर्कनबाट रोक्यो,अत: एमालेले रेस्पोन्सिबल भूमिका खेल्यो ‘ । तर मेरो विचारमा एमाले फेरि जिम्मेवार हुनबाट चिप्लियो ।

२०४६ मा काङ-बाम मिलेर नेपालमा बहुदल ल्याएपनि बामदलको सबैभन्दा ठूलो शक्ति मालेमा युद्दउन्माद नै बढी थियो । त्यसैले व्यापक जनमत आफ्ना पक्षमा हुँदा हुँदै केही पछि नेकपा मार्क्सवादीसंग जोडिएर बनेको एमालेले उग्रपन्थग्रस्त द्वैधचरित्र बोकेका राजनीतिक स्टण्टका क्रियाकलापहरु मार्फत राजनीतिमा अघि बढ्नुलाई आफ्नो राजनीतिक दर्शनको अभीष्ट ठान्न थाल्यो । यसको शुरुआत आँफै बसेर लेखेको संविधानलाई उसले ‘ आलोचनात्मक समर्थन’ गर्ने घोषणा गरेको एमालेले त्यसपछिका कुनै पनि समयमा संविधानका कुन कुन बुँदामा आलोचना थियो जनतालाई बताउन उचित नठानी चूपचाप रह्यो न त ती आलोचनात्मक धारा हटाउने कुरमा कुनै पहल नै आवश्यक ठान्यो । संसदमा ६९ सिट ल्याएर ठूलो प्रतिपक्षी दल बनेको जिम्मेवारीलाई एमालेका भिजनरी नेता मदनभण्डारीले यसरी निभाउन उचित ठान्नु भयो कि , आफ्ना समर्थक कर्मचारीहरूलाई आन्दोलित पारेर एक महिनाभित्र बहुमत प्राप्त गिरिजा प्रसादको सरकारलाई ढलाइ छाड्छु भन्ने कसमका साथ मुहिम छेड्नु भो । कर्तव्य वा भवितव्य जुन कारणले भए पनि घटेको मदन- आश्रित मृत्यू काण्डलाई देशव्यापी आन्दोलनको दावानलमा रूपान्तर गरेर एमालेले आफ्नो क्रान्ति र आन्दोलप्रियता साबित गरे पनि त्यसपछि आँफूले सरकार गठन गर्ने मौका पाएर सरकारमा बसेका बेला पनि त्यही मुद्दामा कानमा तेल हालेर बस्दै आफ्ना उग्र क्रियाकलापहरूको औचित्य केवल हिन्दी मुहावरा ‘टायँ टायँ फिस’ थिए भन्नेमै साबित गरिदियो । ऊ एकातिर जिम्मेवार प्रतिपक्ष बन्न पर्ने र अर्कोतिर क्रन्तिकारी रहनै पर्ने जरूरत महशूश गर्दै सदैव दोधारमा बाँच्दै नै रह्यो , र मुलुकले यसबाट केवल घाटा मात्रै सहन पर्‍यो।
पछिल्ला समयमा एमालेकोको यो द्वैध चरित्र कायम नै रहिरह्यो । जब राजाले देउबाको सरकार बर्खास्त गरेर सत्ता आफ्नो हातमा लिए, अब राजाले हामीलाई पालो दिन्छन भन्ने ठहर गर्दै ऊ आफ्ना महासचिवका लागि प्रधानमन्त्रीको कुर्चि माग्न नारायणहिटीको दक्षिण ढोकामा लाम लाग्न पुग्यो । अचम्म छ , जंगलमा रहेका माओवादीहरू पनि यति बेला राजाले आँफैलाई पालो दिन 'कू' गरेका हुन भन्दै जंगलको कुन कुनामा राजाका विश्वासिला दूत कुन बेला स्वर्णाक्षरले लेखिएको निमन्त्रणापत्र लिएर हाजिर हुने हुन भनि व्यग्र आँखा बिछाइरहेको थियो रे , कतै कामरेड प्रचण्डले नै यो कुरा स्वीकारेका छन् । किन गणतन्त्रका सच्चा बाहक आँफूमात्र हौँ भन्ठान्ने कम्युनिष्टहरू यति बिघ्न दक्षिणपन्थको भाट बन्न रुचाउँछन जब परिस्थितिमा आँफ्नोलागि लाभ देख्छन उनीहरू ?
एमालेले आँफूलाई सँधै नै उदारवादी लोकतन्त्र र कम्युनिष्ट पार्टी बनिरहने रहरको मझधारमा राखेर राजनीति गर्ने बाठो काग बन्न खोज्दा ऊस्ले अलि दूर्भाग्यको दाना आँफूलाई नसीब गराएको छ भन्ने कुरामा द्विविधा हुनु पर्दैन । एकताका , अमेरिकी राजदूतले बल्खू दरबारमा भेट गर्न जाँदा , मार्क्स, एंगेल्स , माओ, लेनिन र स्टालिन पाँच पाण्डवका फोटोहरू हत्तपत्त हटाएर कोठा उज्यालो पार्न मन पराउने एमालेले फेरि आफ्ना कार्यकर्ताहरूमा क्रान्तिको संचार गर्न पर्दा माओवादी भन्दा पनि ठूळो दाइ कम्युनिष्ट हामी नै हौँ भन्ने भाव पनि साथसाथै बोकेर चल्नु पर्ने वाध्यतामा जीउन रुचि राखि रह्यो । अहिलेको राजनीतमा आईपुग्दा , नखाऊँ भने दिनभरिको शिकार खाऊँ भने कान्छा बाबुको अनुहारको स्थितिमा माओवादीको साँठगाँठमा आँफूलाई फँसाएर एमालेले , माओवादीको बच्काना मागमा अन्तरिम संविधानलाई घरको न घाटको बनाउन आफ्नो बलीयो काँधको अर्थी दिएको छ । ऊ कुनै कुरामा प्रष्ट छैन भन्ने कुरा फेरि देखिएको छ । ऊ अरू कम्युनिष्ट पार्टीको चरित्र जस्तै अपजस लिन डराइहाल्छ , ढाँट्छ र कुरीकुरी हुने गल्ति गर्न पुग्छ । तर पनि एमालेले मुलुकलाई अधोगति गराउने ठूला खालका गल्ति गरेको छ भन्ने आरोप लगाउनु ज्यादति हुन्छ । उसले मुलुको प्रजातन्त्रोत्तर राजनितिमा ढलीमली गरी दुरावस्थामा धकेल्ने काङग्रेसीहरुको तुलनामा धरै कम गल्ति गरेको छ , तर एमालेको ढुलमुले चरित्रले उसलाई काङ्ग्रेसको विकल्प हुनबाट रोकिरह्यो।

अब उग्र कम्युनिष्टको दर्शन बोकेर शान्तिपूर्ण राजनीतिमा जोखाना हेर्न माओवादी सामेल भैसकेको अवस्थामा , दुईबटा उत्तिकै प्रभावसाली कम्युनिष्ट पार्टीहरू देशको राजनितिमा रहनु उचित हुन्न । २०४६ पछिको डेढ दशकमा एमालेले आँफूलाई साम्यवादी काँचुलीबाट निकालेर उदारवादी समाजवादी ( लिबरल सोशलिष्ट ) पार्टीमा रूपान्तर गरेर विश्वमान्य उदारवादी लोकतन्त्रका पक्षमा उभिएको दलको रूपमा सप्रमाण देखाउन सकेका भए , देशको राजनीतिको नेतृत्वमा अद्यपि एमाले नामले चिनिने पार्टीका नेताहरू बिराजमान भैसकेका हुन्थे र विदेशी शुभेच्छुकहरू र मुलुकवासीले समेत काङ्ग्रेसी अकर्मण्यताका विकल्पमा अर्को बलीयो प्रतिपक्षमाथि भरोसा गर्न सिकिसकेका हुन्थे । नेपालको वर्तमान राजनितिमा अद्यावधि कायम रहेको अस्थिरताको मुख्य कारक काङ्ग्रेसको भिजन बिहीन र अकर्मण्य राजनिति त हुँदै हो तर त्यसको विकल्पमा एउटा सच्चा लोकतान्त्रिक दलको अस्तित्व नहुनु पनि उत्तिकै खट्केको कुरा हो । किनभने स्वदेशी वा बिदेशी लोकतन्त्रवादीहरूले कम्युनिष्ट नाम बोकेको पार्टीलाई लोकतान्त्रिक विकल्पको रूपमा स्वीकार गरिहाल्न मन पराँदैनन् । एमालेसंग जनाधार छ र यो जनाधारलाई उससंग इच्छाशक्ति भएको भए गएको १५-१७ वर्षमा नेपालि लोकतन्त्रका फलदायी बनाउन पर्योग गर्न सक्थ्यो, तर उसको ढुलमुले चरित्रले उसलाई कम्युनिष्ट धङधङीबाट मुक्त हुन दिएन , यसरी न त ऊ पूरा कम्युनिष्ट रहन सक्यो न त लोकतान्त्रिक राजनीतिको भरोसा लाग्दो विकल्प नै । तर अब खाँटी कम्युनिष्ट हौँ भनेर माओवादीले राजनीतिक मझेरीको एउटा कुनामा बलीयो कब्जा जमाइसकेको वर्तमान हालतमा भने एमालेलाई परिचय र अस्तित्वको संकट पैदा भैसकेको छ या त काङग्रेसी चरित्रको मध्यपन्थी पुँजीवादी पार्टी बनेर समाजवादी फूर्को झुण्डाएर बाँचिरहने कि माओवादीमा बिलय भएर जनवादी नेपालको मार्गचित्रमा रमाउने । यही मझधारमा बहँदा बहँदै एमालेले ,माओवादीले संविदानसभाको चुनाव रोक्न राजनैतिक स्टण्टका रूपमा प्रयोग गरी कथित संसदमा राखेका गणतन्त्रको घोषणा र पूर्ण समानुपातिक निर्वाचन प्रणाली घोषणा गर्नुपर्छ भन्ने मागमा एकाकार हुने मौका पाएको छ । यसो गर्दा माओवादीलाइ त कुनै जिम्मेवारी थिएन उसलाई संसदीय पद्दतिको बिजोग देखाउन थियो , गर्यो , तर एमाले फेरि आँफैले बनाएको अन्तरिम संविधान र माग गरिरहेको संविधनासभा चुनावको शिघ्रताका विपक्षमा माओवादीसंग उभिन पुग्ने बिजोग मोडमा भने उभियो । हेरौँ नेपालीको राजनीतिको यो कन्तबिजोगको गन्तव्य कहाँ पुगेर रकिने हो ।

गुच्चा खेल्न मन लाग्यो!

गुच्चा खेल्न मन लाग्यो!

आमा! लुच्चा भै गुच्चा खेल्न मन लाग्यो,

छुच्ची संग नबोल्ने छुच्चा हुन मन लाग्यो।

ह्वाग्रा** खेल्दा खेल्दै बाहुलाले नाक पुछ्नुको आनन्द,

पाङ्ग्रा गुडाउदै खस्केको कट्टु तान्नुको आनन्द,

मैले यो देशमा

यो परदेशमा

यो उमेरमा,

यो अंधेरमा

रोजेर कहाँ पाउनु?

खोज्न कहाँ धाउनु?
आमा फेरि पनि,

तेल कासा खेल्न मन लाग्यो,

झेल गर्ने पासा खेद्न मन लाग्यो।

पानदस* मा तुहुउ तुहुउ कराउदै

गाब:दोब** मा आसरा दिदैं

फेरि एक चोटी पारी जित्न मन लाग्योआमा,

लुच्चा भै गुच्चा खेल्न मन लाग्यो,

नाराँचाको बारीमा अंबा चोरेर स्वाद,

हाराँचाको भर्‍याङ चोरी शिबरात्री मनाएको याद

अझै ताजा छ,त्यसैले फेरि,
एकपटक यो राहुले बच्चा हुन मन लाग्यो

छुच्ची संग नबोल्ने छुच्चा हुन मन लाग्यो।

*( डन्डि बियो)
**गुच्चाको एक खेल

चर्पी महात्मय

- नेपालियन

चर्पी भने पछि त कसैलाइ शब्दै गनाउंछ। यो लेखै गनायो भने चाहीं नाक थुनेर पढम है। तर नाक थुने पनि यो नभै हुदैन। सब भन्दा शक्तीसाली को छ भन्नुहोस त ? अम्रिका ..बम..बन्दुक..अंह कुनै पनि होइन। लु नाक थुन्नेले कुरो मिलाए..हो दिशा ,पिशाब। कसैले रोक्न सक्छ यो बस्तुलाइ?इन्द्रेका बाउ चन्द्रे पनि दिशा लागे पछि लुरु लुरु चर्पि तिर सोजिन्छन। गाम घर तिर त यो कुन चराकोनाउ हो थाहै छैन। "गाउं आयो कि गु गनायो, गु गनायो कि गाउं आयो"। गाउंको पुछारको चउर नै चर्पी।तपाइको शहरिया साथी हरायो भने गन्ध सुग्धै आउनु भन्नुहोला,ठ्याक्कै गाउ पुर्याउछ, त्यो कम्पास,जिपि एस केही चाहिदैन। गाउनै गनायो भनेर गोराहरुले चर्पी बनाउन सल्लाह दिएछन। अब त्यस्ता सल्लाह हाम्लाइ कति दिए कति। भारतका राजदुत त सल्लाह दिन ठ्याक्कै वालुवाटार पुग्छन। सल्लाहले धनि हुने भे सबभन्दा धनि हामी नै हुन्थेम। के मान्थे सल्लाह। अनि त गाउं भरी नै चर्पीको बाकस दिएछन। एक महिना पछि हेर्ने गएको त एउटाले त्यो बाकसमा तल बाट दाउरा राखेर कुंडो पकाउदै रहेछन। बिचरा भैंसि चर्पीको चीया खादा खादा हालत खराब। त्यत्रो ठुलो चौउर हुदा हुदा त्यो सानो गनाउने कोठामा कोइ जान्छ त ? त्यइ भएर त बाटोमा कहीं चर्पी हुदैन। त्यत्रो त्रिशुली छ, हाम्लाइ चर्पीको के खांचो। यसो झ्यागं तिर छिरे भैगो नि। मुंगिलिग पुग्न पाको छैन, कराउने थालीहाल्छन"हजुर दिशा,पिशाब यता"। अब भोकले पेट करा्गं कुरुगं गरिसक्यो चर्पी गएर के गर्ने ? कराउन किन छोड्थे त,तेइ चर्पीले तिनीहरुको पेट पालेको छ। यस्तै छ हेर्नुहोस चर्पीको कथा। कती छन मान्छे काठमानडुमा,चर्पि चाहीं तेइ रत्नपार्कमा। त्यो पनि लाइनमा बस्यो "दिशा पहिला कि चर्पी पहिला"। के कुरो गराइ भो र ?एक जना साथी पहिलो पटक अमेरीका पुगेछन,एयरपोर्ट पुग्ने बितिक्कै चर्पी चाहिएछ। सारा एयरपोर्ट खोज्यो,आराम गर्ने कोठा(रेस्ट रुम) चाही कती कती, त्यो पनि लोग्ने मान्छे र आइमान्छे लाइ छुट्टा छुट्टै, चर्पी एउटो देखेनछ। बिचरोलाइ परेछ अम्रिकी मोटा भएका यती धेरै आराम गरेर पो रहेछ।अस्ती काम पुग्न पाएको थिएन, ठ्याक्कै आयो चर्पीको इतिहांस। २०० बर्ष अघी अम्रीकाको सेतो घरमा (बाइट हाउस) राष्ट्रपती पनि लुरुलुरु चौर छेउको चर्पी घरमा जान्थे रे। हाम्रा मुन्तरी अहिले पनि लोटा लिएर बालुवाटारको खोल्सामा जान्छन कि जस्तो लाग्छ। यो अल्ली भयो, यसलाइ यसो मिलाम है। हाम्रा प्रधान मुन्तरी अझै पनि बाल्टी लिएर नुहाउन चर्पी छउकै घरमा जाने चाइ पक्का हो,नपत्ताय फुन गरेर सोधम।

फेरि संसार घुम्दा

~ Prajwol Bhattarai
नमस्कार, मेरो नाम पेद्रो मार्टिनेज हो, तर मलाइ सबै जनाले साधरणतय Swallow-tailed Kite भनेर चिन्दछन । मिसिसीपी नदीको वर पर उडेर नै मेरो दिन चर्या बित्ने गर्द्छ । अमेरिकिहरुले पहिल्यै बुद्धि पुराएकाले मेरो बास स्थानको भने राम्रो संरक्षण भएको छ, होण्दुरस बाट आएको रमिरेज को परिवार पनि यहि बास स्थानको कारणले आजकाल यतै छन् । खोला छेउ घना Bottomland Hardwood जंगलको कारण आहारा र मनोरन्जनको केहि कमी छैन । खुला आकासमा स्वच्छन्द रुपले उड्न पाउनुको पनि मजै बेग्लै छ, तर बेला बखत PFV (Private Flying Vehicles) को भने खुब हेक्का राख्नु पर्द्छ है । अस्ति मात्र इभा मेन्देज PFV संग ठोकिएर दुइ महिना थाला परि, भाग्यमानी रहिछे मोरी कसो ज्यान भने गएन, पोहर लुइस इनरिके को जस्तो । हुन पनि कति बढेका PFV, फोकटमा घाम बाट चल्छ भन्दैमा परिवारको सबै ले बेग्लै उडाउने हैन नि, खुरुक्क MFT (Mass Flying Transit) चढे भइ हल्थ्यो नि ।
मेरो जीन्दगी यसै गरि रमाइलो संग बितिरहेको थियो, तर भाविको खेला मेरो जीवनमा पनि एउटा अभुतपुर्व तुफान नै आयो । झन MFT को बखान गर्दै हिंदेंको, त्यहि संग अकस्मात ठोकिन पो पुगेछु । बरु PFV संग ठोकिएको भए नि हुन्थ्यो जस्तो लाग्यो, मार त कम पर्थयो । इन्तु न चिन्तु भएर म त सिधै तल झरेछु, म झर्दै गर्दा MFT बाट एउटा केटो DSLR ले मेरो तस्बिर खिच्दै गरेको मात्र थाह छ, त्यस पछिको पुरै scene नै गायब भयो मेरो मस्तिस्क बाट । रमिरेजले भनेको पुरै २ हप्ता पछि मात्र आंखा खोलें रे मैले, धन्न बांचिएछ बाबा । शाररिक चोटपटकले गर्दा आजकाल पुरै Nest Rest मा छु । दुखाइ त स्वभाविक नै हो, तर सुत्दा भने मलाइ अनौठो Flashback जस्तो आइरहन्छ: कहिले म भ्यागुता भएको, कहिले गोहि, कहिले माकुरा त कहिले उडुस । हे प्रभु, NightQuil ले पनि छुन छोडेछ पटक्कै निंद्रा लाग्दैन । रात मा निंद्रा नपरेर पनि होला, निको हुन झन गर्हो भै रहेको छ । हिजो राति त अति नै भयो, मैले Flashback मा आफु मान्छे भएको पनि देखें । समस्या बाट भागेर केहि हुने वाला जस्तो लागेन मलाइ, बरु Flashback मा गएको समयमा अझ ध्यान बढाए केहि प्रगति हुन्छ कि जस्तो लाग्यो, १ महिना सम्मको निरन्तर प्रयास पछि बल्ल कुरा छर्लंग भयो ।
अब मेरो जिन्दगी कुनै हिन्दी सिनेमाको भन्दा कम रहेन, MFT संगको ठक्करले मलाइ मेरा पुर्व जन्मका स्मिर्ति हरु दिलाएको रहेछ । आज भन्दा झण्दै हजार बर्ष अघि म पनि मान्छे नै रहेछु, अब अर्को ८४ लाख जुनि पछि मात्र फेरि मेरो मानिस भएर जन्मने पालो आउने रहेछ, भ्यागुता, गोहि, माकुरा, उडुस इत्यादि मेरै फरक फरक जुनि रहेछन । मानिस संसारकै सर्वश्रेष्ठ जीव भएर पो हो कि मलाइ आफ्नो मानव जुनि कै Flashback मा रमाउन मन लाग्छ, क्या मोज पो गर्दा रहेछन् इ मानिसहरु,अहिले पो बल्ल थाह भयो । कुनै बेला म पनि संयुत्त राज्य अमेरिका को दक्षिण मा बसेको रहेछु, त्यति खेर त यो थाउं मा गोरा हरु धेरै थिए, आहिले त हिसप्यानिक को बहुल्यता रहेछ । त्यस पछि भारतिय, चिनिया र अफ्रिकन रहेछन्, नेपाली पनि कति बढेका, म हुंदा त यहां नगन्य नेपाली मात्रा थिय । पुरै अमेरिका घुमेर हिंडे, सबै तिर त्यस्तै पुरै socio-economic परिवर्तन । बल्ल बुझें मेरो नाम किन पेद्रो मार्टिनेज रह्यो भनेर । भएन बा, एक चोटि नेपाल जान मन लाग्यो, जे भए पनि म मानिस हुंदा जन्मेको देश ।
हुन त मेरो लामो दुरी सम्म सजिलै उड्ने सक्ने क्षमता छ, तर पुरै Atlantic महासागर नाग्ने आंट भने आएन । यसो खोजी गर्दा न्यु योर्क देखि फ्रान्स को Bordeux सम्म Atlantic महासागर भित्र बाट चल्ने URN (Under-water Rail Network)बारेमा थाह भयो । ध्वनिको गतिमा चल्ने यो रेल को कार्गो मा सबै को आंखा छल्दै लुकें, हुन त रेलले एकै छिनमा नै पुराएछ, तर Claustrophobic भएर पो हो कि मलाइ चाहिं सात जुनि झैं लाग्यो । रेल बाट निस्के पछि एसो युरोप भ्रमणमा निस्कें, युरोपमा पनि गोराहरु नगन्य मात्रा मा भेटिए, अफ्रिकनहरु को बहुल्यता रहेछ, अनि भारतिय र चिनिया । यता पनि अमेरिकामा जस्तै ब्यापक समाजिक परिवर्तन भएको रहेछ, नेपालीहरु पनि छ्याप्-छ्यप्ति रहेछन । पहिला फ्रांसको Marseille देखि जापान सम्म जाने URN थियो रे, Marseille बाट खाडी राष्ट्र हुंदै जापान जाने । खाडि राष्ट्रहरुले समुद्रमा पनि मानविय जमिन बनाएकाले त्यो क्षेत्रमा भने रेल जमिन माथि बाटै कुदने रहेछ, ४०० बर्ष अघि तेलको मुहान सुके पछि त्यताको शेखहरु पुष्त पैसा कमाइ अरु नै देश सरेछन्, अनि आरु गरिब जनता पनि पेट पाल्न अरु नै तिर पलायन भएछन । आहिले त्यो क्षेत्र पुरै खालि छ, रेलको लिगमा जमेको बालुवा सफा गर्न समस्या परेको ले URN अहिले त्यता बाट चल्दैन । अहिले युरोप बाट जापान जान लाइ सबै भन्दा सजिलो उपाय स्पेन बाट URN लिएर पहिला दक्षिण अफ्रिका जाने अनि त्यता बाट फेरि अर्को URN समातेर जपान पुग्ने रहेछ ।
URN बाट दक्षिण अफ्रिका पुगे पछि अफ्रिकन महादेश घुम्न उडें, उत्तर तिर त पुरै विरान रहेछ, सायद हिरा र तेल पाउन छोडे पछि सबै कामको लागि युरोप तिर लागे । दक्षिण अफ्रिकामा भने भारतियहरुको बोल बाला रहेछ, कपडा र गहनाको विश्व भरि ब्यापार गर्दा रहेछन । अफ्रिका घुमे पछि म फेरि URN को कार्गोमा लुकेर जापान तिर लागें । जापानमा पनि जन्मदर युरोपको जस्तै कम थियो, अझ त्यस माथी जापानले बिदेशीलाइ नागरिकता पनि दिंदैनथ्यो, त्यसैले जापानको समाजिक अवस्था कस्तो होला भनेर हेर्न म उत्सुक थिए । जापान पुगेर घुम्दा त जापान मा तन्न जापानीहरु नै रहेछन, पछि बुझ्दा त तिनिहरु जापानी हैन चिनिया पो रहेछन्, ५०० बर्ष अघि देशमा जनता नै नभए पछि बाध्य भएर चिनियाहरुलाइ नागरिकता दिइ झिकाउन परेको रहेछ । जापानमा पनि मनग्यै नेपालीहरु देखिए । मलाइ अब नेपाल कस्तो होला भनेर सार्है खुल्दुली बढ्यो, जापान बाट दायां वायां केहि नहेरि चिन हुंदै नेपाल तिर उडें, पुरै २ हप्ता लाग्यो मलाइ बिशाल चिन नागेर नेपाल पुग्न लाइ ।
नेपाल सरर उडेर हेर्दा त आधा बिहार आधा चाइना टाउन जस्तो रहेछ । पहिला पशुपतिनाथ को दर्शन गर्छु भनेर बागमतिको तिरै तिर उडेर पशुपति गए, मुख्य मन्दिरलाइ छोडेर अरु भागमा मन्दिर घेर्ने गरी दक्षिण यसियाकै सबै भन्दा ठुलो Pashupati Mall बनाएका रहेछन । चिनियाले नगरे पनि कम से कम बिहारीहरुले त यो काम को बिरोध गर्नु पर्थयो । सबै जना नेपालीहरु मैले जस्तै समस्याको सामना नगरी बिस्तारै बिस्तारै बिदेश पलायन भएका रहेछन । पहिलाको नेपाल बारे संम्झेर बसि रहंदा ३-४ वटा चराहरु आए अनि मलाइ टुरिष्ट भन्ठानेर भने " अरे भाइ, रहने के लिए Nest होटेल चाहिए?" मैले बिशुद्ध नेपालीमा "मलाइ चांहिदैन, म यै देशको हो" भने । मेरो नेपाली सुने पछि सबै ले एकै स्वरमा भने " अरे, ए त्यो museum breeding center से भागके आया लग्ता हे.....................
(यो लेख http://kamaladi.blogspot.com/ मा पहिलै प्रकासित भैसकेकोछ ।)

नेपाल सम्बतको बारे

नेपाल सम्बतको पहिलो दिन गोवर्धन पुजाको दिन पारेर शुभकामना साटासाट गर्ने चलन छ । यो सम्वत सम्पूर्ण भारत महाद्वीपको इतिहासमा देशको नाममा समर्पित एकमात्र सम्बत हो । यसै दिन नेपालमा गोवर्धन पुजा नगरी शरीर पुजा गर्ने समुदाय पनि छन र किंवदन्तिहरुले यो दुइ चिरा याने कि गोवर्धन पुजा गर्ने रे शरीर पुजा गर्नेलाइ अलौकिक कृष्णसित जोडेका छन । भगवान कृष्णले गोवर्धन पर्वत उठाएर दुष्टदेवराज इन्द्रको क्रोधबाट बचाएपछि जनताहरु खूशी भएर कोहि गोवर्धन पर्वतको पुजा गर्न तिर लागे कोहि आफैलाइ पुजा गर्न तिर लागे रे । किंवदन्ति न हो, तेत्रो उद्दार गरिदिएका कृष्णलाइ किन पुजा नगरेका होलान भनेर प्रश्न सोध्न सकिन्न अथवा सोधेपनि उत्तर छैन ।

नेपाल सम्बत कसरी प्रारम्भ भयो भन्ने बिषयमा पनि किंवदन्ती नै छ जुन अपत्यारीलो छ । तर यसै किंवदन्तीलाइ आधार मानेर नेपाल सम्बतको अवमुल्यन गर्न मिल्दैन । हाल नेपालमा नेपाल सम्बतलाइ प्रयोगमा ल्याउने मुद्दा पनि उठी रहेको छ । तर मेरो विचारमा यसमा केहि ब्यवहारीक कठिनाइ छ । यसै सेरोफेरोमा लेखेको यो टुक्रो दौँतरी माझ बहसको लागि प्रस्तूत गर्छु, हुन्छ ?

One of the most innovative work of our great ancestors and their leader Mr. Shankhadhar Sakhwa is in highlight of media these days. Yes, they did an extraordinary and unique job - creation of an era devoted to nation and people - unlike many other eras of their time devoted to a powerful king (or political/religious leader). We are certainly familiar with the hear-say story that tells about Mr. Shakhadhar Sakhwa, who turned to be a very very rich man overnight. But, my gut feeling says, only the consequences in the story might be true not the whole story.

It is to be noted that we still have deep-rooted feudal structure of medieval times in our society at this 21st century. We can just imagine how rigid and faithful was our society toward the feudal core values a millenium before. The level of public awareness and a quest for equality among all must be at very poor level. Yet they displayed a unique unity among public, and established a new era devoted to our country which had displaced another era devoted to one of the great ancestor (King Manadev) of then ruling King Raghavdev. This single fact could pose a huge research issue to unravel the hidden truth behind the whole episode of transitioning nepalese society into a new era.

The influence of King and his creations have impact on our society for several generations. For example, we still live under the huge influence of Prithvi Narayan Shah, the great ancestor of current king. We don't feel comfortable in digging out his war-atrocities during his invasion and pre-emptive attacks against other countries around. I have seen no article from intellectual capacity in appraisal of dismantling PN Shah's statue last year when public were venting their anger against current King Gyanendra. We don't feel comfortable discrediting PN Shah for expanding national boarder because we are living in the country he founded. The same sort of deep faith must be there within public and then ruling King Raghavdev toward their ancestor King Manadev, who formed a strong country expanding to larger area than PN Shah did. Abandoning Manadev's era is possible only through a massive revoloution just like we had one recently in Nepal that weakened feudal control in our society and degraded public faith toward the feudal centers. Therefore, it is quite logical to make a bold guess that the transition of era in Nepal a millenium ago represents a huge revolution against social unjustice and imbalance.

Shankhadhar Sakhwa must be a leader to create a stable society in which economic condition of public was given the most importance. It is our great unfortunate to find no documentation of the details, probably due to the feudal conspiracy intending to discredit the deed of justice. In Nepal's history, there are several examples of such attempts.

Nepal Sambat was constantly popular in Nepal for more than 800 years despite having the political conditions changed a lot. It started to face a heavy domination only a century ago due to some vested interest of then rulers of Rana regime. The Rana regime were controlling Nepal as their private business company, and all government staffs were treated as their company workers. They could hire and fire or change duties of civil servants anytime they wanted even without presenting any logic or reason. Not only the Rana regime is ill-famous for its HUKUMI style of ruling but also the civil servants were hugely underpaid. But for civil servants, they had an opportunity to cheer up once in every 3 years, because the lunar calendar of Nepal Sambat has 13 months a year of cycle once in every 3 years, which helped them to have an extra month salary in 3 years. The rana regime wanted to cut-off the extra salary for their private benefit, and hence they imposed Vikram Sambat, which is still in effect in Nepal.

The movement to revive Nepal Sambat started once again about 3 decades ago. The movement is getting stronger as we are getting able to understand the importance of the Sambat and its contribution to Nepal. However, there are some people skeptic toward the Nepal Sambat for a few reasons. The first is their unwillingness to face a change in era from Vikram Sambat. It is strange to see that those people hate Rana regime, but love to keep the system these unpopular Rana had imposed forcefully for their vested interests without doing any benefit to public.

The second reason is the lunar-cycle based date system of Nepal Sambat, which does not have a 24 hour daily cycle. Its non-uniform daily cycle is certainly more advanced and scientific than a forced 24-hour uniform daily cycle. The lunar-cycle based dates of Nepal Sambat has almost a real-time synchronization with orbital positions of Sun, Earth and Moon. However, it is a complex system to understand for ordinary people and is definitely impractical to adopt marking daily calendar. I think, this problem has no solution except adopting a near-solar cycle based system that has a forced 24-hour daily cycle with some adjustments. The best one is to adopt Gregorian daily calendar that is used all over the world. It would turn out to be unique and practical and would work excellent exactly the same as it works in Japan. Japan has adopted Japanese year and gregorian month and days for official use. For example, my birthday is NS 1094 Chaulathwo Saptami, which turns to be 2029 Chaitra 27 and 1973 April 9. Converting dates among these three calendars is complex mathematical problem, and simply out of capacity for ordinary people. The japanese calendar converts this date to S48-04-09 (where SYY=YYYY-1925; The first alphabet "S" changes as they have a new king. They are using HYY currently), which is simple once the Gregorian date is known. We can also write our date in the same format such as N094-04-09 (where NYYY=YYYY-879; we can have N standing for Nepal Era for a thousand year). This format can be used in all practical purposes without any conflict.

The third reason of hesitation is the feeling that this is a Newar era. This feeling is seen among non-newar community, who are less aware of historical facts that such feeling was intentionally imposed by Chandra Shumshel to defame the popularity of Nepal Sambat. He actually banned to use Nepal sambat in all purposes, even in voluntary uses and therefore Nepal Sambat survived secretly within the raj jyotish groups, baidyas, joshis, rajopadhyayas and some history scholars. It was very difficult for ordinary people to know about Nepal Sambat who are not involved in the movement of reviving Nepal Sambat.

The other widespread confusion is the association of Newar Festival Mha Pujaa and the Nepal Sambat. The first day of Nepal Sambat begins on the day of Mha Puja, but these two events are separate. Mha Puja has cultural value and Nepal Sambat has political value. We must appreciate these two matters separately in the light of their own merits but the good combination is they both are on the same day. I particularly consider Mha Puja as the event of making people conscious to their own health and food habits. Hours long elaboration can be done in this issue alone. Mha Puja is certaily a Newar festival but not limited to only Newars. Notice that the Mha Puja does not integrate with any of the issues of paying loans of public or providing economic freedom or becoming rich after getting huge amount of golds which are the part of the hear-say story. Therefore it is totally silly to opine that Mha Puja and Nepal Sambat is linked to each other.

Because Nepal's most revolutions got started in capital and got succeeded after it clutched up the entire nation, the Nepal Sambat reviving movement is also following the same route. It is our responsibility to understand the norms and values of Nepal Sambat, participate in arguing for and against its merits and demerits, help in research and educating our younger generation in our capacity such that we would not lose one of our decent achievement in our history and the pioneering work of our ancestors toward having a justice society.

(More information and historic events may be seen at http://shankhadharsakhwa.org/)

कामरेड ! प्रकास ठकुरी जी खै त ?

पत्रकार विरेन्द्र शाहको हत्याको घाउ सुक्न नपाउदै अर्का पत्रकार प्रकास ठकुरीको स्थिती अज्ञात रहेको समाचारले प्रमुखता पायो । हुनत विरेन्द्र शाह भन्दा अगाडी अपहरणमा परेका पत्रकार ठकुरी राजावादी भएको कारण प्रकासमा नआएका होलान । तर के वैचारिक भिन्नताको आधारमा कसैको अपहरण र हत्या गर्न पाइन्छ।


यो कस्तो लोकतान्त्रीक गणतन्त्रको परिकल्पना हो जहा लोकको वैयक्तिक स्वतन्त्रताको कुनै अस्तित्व रहदैन । जहा राजावादी माउवादी काग्रेस कम्युनिष्टको नाममा विरोधीको हत्या गरिन्छ । हामीले खोजेको राज्य के यही होत । माउवादीका साथीहरु तपाइहरुको हातमा वन्दुक को शासन भएपछि जनताको कुनै भुमिका छैन भनि ठान्नु हुन्छ भने त्यो ठुलो भुल गर्दै हुनु हुन्छ । शान्ती संझौता मा हस्ताक्षर गरिसकेपछी नागरिक समाजको रक्षा गर्ने दायित्व तपाइ हरुको पनि उतिकै छ । के तपाइ हरुको विरोधी भएको कारण सफाया नै गर्नु जरुरी छ ।


हुनत विरेन्द्र शाहको अपहरणमा पनि तपाइहरुको हात थिएन । तर समय मानिस भन्दा वलियो हुन्छ । कालेा करतुत लुकाएर कहा लुकिन्छ र तपाइको पार्टर्ीीे ठुलै हात रहेको भन्ने जनताले देखि हाले । त्यस्तै प्रकासको अपरहण पनि तपाइहरुको कथनमा हात नहुन सक्छ । तर तपाइ हरु पन्छिन पाउनु हुन्न । कि तपाइको पार्टर्ीीे तल्लो तहको कार्यकर्ता पार्टर्ीीे नेतत्व वाट अलग भई तपाइको पकडमा नभएको हुन सक्छ अन्यथा प्रक्ासको अपहरणमा पनि तपाइहरुको हात रहेको प्रष्ट छ । तसैले छिटो उनको स्थिती र्सार्वजनिक गनु अनुरोध छ ।

"चार महिनाअघि बेपत्ता पारिएका कञ्चनपुरका पत्रकार प्रकाश ठकुरीको स्थिति अझै अज्ञात छ । परिवारले वाईसीएल कार्यकर्ताले मोटरसाइकलमा राखेर लगेको बताएका छन् । माओवादीले भने उक्त आरोप अस्वीकार गर्दै आएको छ । उनलाई अपहरण गरेपछि दुई नाबालक छोरा, श्रीमती र वृद्धा आमा बिचल्लीमा परेका छन् । कमाउनेे पति बेपत्ता भएपछि डेरा भाडासमेत तिर्न नसक्दा श्रीमती जानकी दुई छोरालाई लिएर हल्दुखाल गाउँस्थित माइतीको शरण लिन पुगेकी छिन् । प्रकाशलाई असार २१ गते बिहान महेन्द्रनगर भासीस्थित डेराबाट अपहरण गरिएको थियो । अपहरण लगत्तै खोजी गरिदिन अनुरोध गर्दै विभन्न अधिकारवादी संघसंस्था र प्रहरी प्रशासनको कार्यालय धाउँदा पनि कतैबाट ठोस कदम नचालिएको श्रीमती जानकी बताउँछिन् । उनी दिनहुँजसो पतिको खवरको आशामा स्थानीय सञ्चार माध्यमहरूमा धाउने गर्छिन् । 'दुई मोटरसाइकल डेरा नजिकै आइपुग्यो,' उनले अपहरणको त्यतिखेरको अवस्था सुनाइन्, 'एक मोटरसाइकलमा दुई जना अगाडि हिडे, दोस्रो मोटरसाइकलमा उहाँलाई बीचमा राखेर बागफटा तिर लगे ।' उनले दुवै मोटरसाइकल गइ सकेपछि माओवादी कार्यकर्ता पोमलाल शर्मा चढेको मोटरसाइकल बजारतिर लागेको बताइन् । 'मैले पोमलाललाई सोधंे, उनले केही कुरा बुझ्नका लागि वाईसीएलले लगेका हुन आत्तिनुपर्दैन भनेका थिए,' जानकीले भनिन्, 'मैले यो कुरा सबैलाई बताउँदै आएकी छु ।' प्रकाशलाई अपहरण गरेलगत्तै उनले पुनरावेदन अदालत परिसरमा रहेको मानव अधिकार परियोजना पुगेर घटना बारे जानकारी गराइन् । त्यहाँ दिएको निवेदनमाथि कुनै सुनुवाइ नगरिएको उनी बताउँछिन् । 'जसको अघिपछि नारा जुलुस गरिदिने बोलिदिने कोही हुँदैन, उसले यस्तै बिजोग व्यहोर्नुपर्दोरहेछ,' जानकीले आँसु खसाल्दै भनिन् । प्रहरी प्रशासनबाटसमेत न्याय नपाएको गुनासो जानकीको छ । उनले घटनामा संलग्न माओवादी कार्यकर्ता पोमलाललाइ पक्राउ गरेर पनि अनुसन्धान नगरी मुक्त गरेको आरोप लगाइन् । पोमलालले प्रहरी हिरासतमा प्रकाशको अपहरणमा वाईसीएलको संलग्नता स्वीकार गर्दै अपहरण गर्नेहरुको नाम समेत बताएका थिए । उनले जानकारी दिंदा प्रहरी कार्यालयमा स्थानिय सञ्चारकर्मीहरुको समेत उपस्थिति थियो । माओवादीपक्षले भने सुरु देखि नै प्रकाश अपहरणमा आफ्नो पार्टी र कार्यकर्ताको कुनै संलग्नता नरहेको दावी गर्दै आएको छ । घटनाको केही दिनमै माओवादीका जिल्ला सह इन्चार्ज टेकेन्द्र भट्टले पत्रकार सम्मेलन गरी घटनामा पार्टी कार्यकर्ताको संलग्नता अस्वीकार गरेका थिए । श्रीमती जानकीले भने अपहरणकारी वाइसीएलका कार्यकर्ता नै रहेको दाबी गरिन् । घटनाको चार दिनपछि नेसनल रिपब्लिकन आर्मीको नाममा केही सञ्चार माध्यमलाई विज्ञप्ति पठाएर प्रकाश अपहरणको जिम्मा लिंदै नियन्त्रणमा रहेका बखत भाग्न खोज्दा हत्या गरिएको दाबी गरिएको थियो । सुदूरपश्चिम क्षेत्रमा यसअघि कहिल्यै नाम नसुनिएको त्यो समूहको अहिले पनि कुनै गतिविधि सार्वजनिक भएको छैन । विज्ञप्तिमा प्रकाश राजावादी भएकाले कारबाही गरिएको दावब छ । आर्मीले विज्ञिप्तमार्फत जिम्मा लिएपछि प्रहरीले माओवादी कार्यकर्ता पोमलाललाई आवश्यक परेका बखत उपस्थित हुने कागज गरेर रिहा गर्‍यो । 'विज्ञप्तिसँगै प्रकाश जिउँदै रहेको हल्ला आएपछि थप अनुसन्धान गर्दै जाने सोच अनुसार पोमलाललाई स्थानीय एक जिम्मेवार व्यक्तिको जिम्ममा रिहा गरिको हो,' कञ्चपुरका एसी छविलाल बन्जाडेले भने- 'अनुसन्धानमा आवश्यक परेका बखत जुनसुकै बेला पनि उनलाईर् पक्राउ गर्न सक्छ ।' कञ्चनपुरका पत्रकारले पनि प्रकाशको अपहरणमा माओवादी कार्यकर्ताकै संलग्नता रहेको ठहर गर्दै उनको अवस्था सार्वजनिक गरियोस् भनी पटक पटक माओवादी र सरकारसँग माग गर्दै आएका छन् । असार ३० गते नै प्रमुख जिल्ला अधिकारीमार्फत गृहमन्त्रीलाई पत्रकारहरुले ज्ञापनपत्र पठाएका थिए । " -समाचार श्रोत namasteeurope.com