शिरबन्दी नअडिने रित्तो केश

सुमन बगाले सुमनसुधा
आँबु खैरेनी तनहुँ
नेफुल्दैमा शेष ठानेछौ
शिर शिरबन्दी नअडिने रित्तो केश ठानेछौ
युद्धकालीन क्षतिग्रस्त नाङगो देश ठानेछौ
खाएका ति कसमहरु पलपलमा बदलियो
तिम्रो स्वार्थ यात्रामा ढुङगे ठेश ठानेछौ
कता कता हराउछु आफैलाइ रित्ताएर
नसुहाउने देश विनाको भेष ठानेछौ
सुकेछ कि हिमनदि भिज्न छाडयो परेली
मबाट टाढिएर दुर रहनु बेश ठानेछौ
मरेतुल्य हुन्छु तिम्रो प्रतिविम्म नआउदामा
शिशिर ॠतुमा नफुल्दैमा शेष ठानेछौ

तिम्रो मजेत्रो फाटेछ आमा

तिम्रो मजेत्रो फाटेछ आमा म टाल्छु भन्थ्यो
पिर सुर्ता नगर सुख सँग म पाल्छु भन्थ्यो

विश्वास कस्ले निभायो चेतना अधेरो भो रे
भरोसा जगमगाउने बत्ती बाल्छु भन्थ्यो

जर्जर भो रे उर्बर माटो, बाँझो कती राख्नु
रगतले गन्हाकोछ, पसिना हाल्छु भन्थ्यो

पुर्खाको सिको बिर्सिएछ, कती छिटो आमा!
अब स्वाभिमान निखन्ने काम थाल्छु भन्थ्यो

दुई खोच बिच अल्मल्लिएको हाबाको झोक्का
अब त आफ्नै मन र पनमा ढाल्छु भन्थ्यो

राहतको अनुभुती के गरेथे झल्यास ब्युझें
कस्तो देखेछु सपना बिकृती फाल्छु भन्थ्यो

उहाँले प्रश्नको जवाफ दिनुभो

राकेश कार्की
लस् एन्जेलस्
उहाँले प्रश्नको जवाफ दिनुभो
कसैलाइ उत्तर कसैलाइ रवाफ दिनुभो
प्रश्न सबै मार्मिक थिए
कुनै सामाजिक कुनै धार्मिक थिए
यथार्थता सबै प्रश्नमा थिए
मनभरी घाउ बोलेका थिए
जस्तालाई त्यस्तै जवाफ दिनुभो
कसैलाइ सान्त्वना कसैलाइ रवाफ दिनुभो
हकिकत प्रश्नले एकचोटी घोच्दा
उहाँले जड०गीएर दुइचोटी घोच्नुभो
धेरै प्रश्नसँग असहमत हुनुभो
अचानोलाई पींडा हुन्छनै भन्नुभो
सही या गलत जवाफ दिनुभो
कसैलाई फकाउनुभो कसैलाइ रवाफ दिनुभो

सत्य

शेखर ढुङेल
०६-०२-२००९
आबरण मात्र राम्रो हो
भित्र भद्रगोल छ
कतै आक्रोस कतै बिद्रोह
त्यो होइन
जो देखिन्छ
मनमा उ छैन
जो दिमाग ले बोल्छ
आबरण मात्र राम्रो हो
हाँसो क्रितिम
छाती कुढिएको छ
दु:ख छैन आशुमा
ठट्टा भरिएको छ
कठोर बोली भित्र
मन पगाल्ने
आशु लुकेको छ
लामो सुस्केरा
सपना छ रहर छ
दिन र रात यहाँ
फरक भन्न मुस्किल छ
आबरण मात्र राम्रो हो
कतै उन्मान्द
कतै बित्रिष्णा छ
बिचित्र चमत्कार
लक्ष्य अन्धकार छ
लोभ्याउने लेबल भित्र
तितो ओखती भरे झै
आबरण मात्र राम्रो हो
अगाडि बढ्ने सपना भित्र
बिबेक बन्धकि परेको छ
ठेल मठेल तमासा मात्र
देख्दा र भोग्दा को
मानिश बिलकुल फरक छ

एउटा जीर्णकाय धृतराष्ट्रको मनोलाप

महाराजगञ्ज , राति ११ बजे जेठ २०, २०६६

म नै क्रान्ति र इतिहास दुबै हुँ । को छ म जति देशका लागि लडेको यो देशमा जीवित अब ? राणा, त्रिभूवन, महेन्द्र, वीरेन्द्र , ज्ञानेन्द्र , प्रचण्डेनद्र ( ए यो पछिल्लो त राजा हैन क्यारे !) सबैका बिरूद्द लडियो । हुनत , त्यो लडाईँको व्याज शुद्द असूल गर्ने गरी प्रधानमन्त्री पनि खाइएकै हो । आँफू बिरुद्द टकराउने सबैलाई थान्को पनि लगाइएकै हो । गणेशमान, किसुनजी कसैलाई पो बाँकि राखियो र ? जिन्दगीमा के गरिएन ? हुलाकी भइयो, मजदूर नेतादेखि क्रान्ति नायक सम्म भइयो , जहाज अपहरण गरियो । सान्दाजूले केही गर्न र हुन सक्दैनस् भने पनि वहाँको शेषपछि म के भइन ? कुनै दाजूहरूले हुनै नसकेको सबै भएँ । अब जाने बेलामा केही शान्ति कायम गर्नुपर्छ र मुलुकलाई गणतन्त्रमा लगेर प्रथम राष्ट्रपति हुनुपर्छ भनेर पछिल्लो समयमा के गरिएन ? देख्नै नसकिने उग्रे कम्निष्टसंग दिल्ली धाएर हातेमालो गर्दै राष्ट्रपति बन्ने प्रपञ्चमा लागियो । तर जिन्दगीमा एउटै विस्मात छ , यो प्रचण्डे दाहालले हुन्छ हुन्छ भन्दै थाङ्नामा सुतायो । राजा हटाउने कुरामा ज्यान गए लागिन्नथ्यो, राष्ट्रपति हुने कुरामा वचन नदिया भए । यसरी ‘तपाईँ बाहेक कसलाई बानइन्छ र’ भन्दै लगेर अन्तिम समयमा धोका नदिएका भए , मुलकको राजनैतिक इतिहासका सबै रेकर्ड लिएर मर्न पाइन्थ्यो । तर यो कुरा लेखेको रैनछ, क्यारे ! यो धोकाको पाठ प्रचणडलाई पढाउँला भन्ने सोचेको थिएँ तर नसकेर हैरान भएका बेलामा कहाँको कटुवाल हटाउने भनेर मच्चिएर आँफै थच्चियो मोरो । धन्न , सेनाको मामिलामा भारतले गर्नु गर्‍यो, नत्र मेरो जोडबलले केही हुन सकेको कहाँ थियो र ? मैले त सुजातालाई सक्छेस् भने जा गएर त्यही प्रचण्डसंग मिलेर मन्त्री खा सम्म भन्दियाथेँ । गर्न पनि के के गरी तर कुरा मिलाउन सकिन । मात्र उफ्रिन जानेकि छे, केही कुरामा गरी खाने ढंग कहाँ छ र त्यसको ?

फेरि , मन्त्री नभै हुन्न भनेर मच्चिएकी छ । कसैले मन पराउने पनि हैनन् । साह्रै उत्ताउली कसैलाई मान्छे राख्नै नसक्ने खालकी महाघमण्डी र मैमत्त छ । शुसील , सशांक, शेखर आफ्नै परिवारका कसैले देखिसहन्नन् । सुजातालाई मन्त्री बनाएर पठाउने हो भने पार्टी छोड्छु भनेर धम्क्याउँछ शुशिलले पनि । सशांक र शेखर त बोलेका पनि छैनन् । पार्टीका मान्छेको के कुरा गर्नु , धन्न मुखै फोरेर केही भनेका सम्म छैनन् । शेरबहादुरले केही बोलेको छैन । ऊ भने यही मौकामा आरजूलाई पनि पठाउन सकिन्छ भनेर ताक हेरेर बसेको छ । त्यो सुशिलेलाई अघि अघि कति पटक मन्त्री खा भनेर भनेँ । अहँ , पटक्कै आँट गरेन । कहिले चुनाब हार्यो। । चुनाब हारेर के हुन्छ , आइज भनेर सुर्‍याएँ । अहँ मानेन , पार्टीको काम गर्छु भन्यो । आफ्ना मान्छेको लिष्ट लिएर आउँछ । फलाना फलाना बनाउन पर्छ भनेर, आफ्नो ह्याउ भने छैन । यस्ता लूतेले गर्छन् ? सुजाताले भने सँधै मन्त्री बनाइदे भनेर जिद्दी गरि राख्छे । यसलाई फेरि कसैले पताउने नै हैनन् । एक पटक बिदेश गइछे , ३ लाखको चस्मा र ५ लाखको थैली ( ह्याण्डब्याग ) किनी भनेर सारा पत्रिकाले खेदो खने । घुम्ने र खर्च गर्ने बानी भएकाले त्यो उपेन्द्रे मन्त्री हुँदा घुमेको देखेर मलाई परराष्ट्र् मन्त्रि नै चाहिन्छ भनेर उफ्रेर बस्न खान छैन । जे देख्यो त्यही चाहने ५२ वर्षकि बच्चा जस्ति ! पार्टीले मलाई नै सरकारमा जाने मन्त्रिको सूचि बनाउने जिम्मा दिएको थाहा पाएपछि त झन ढुक्क भैसकी । अब झन गाह्रो । अरू कुराले त हैन आफ्नै केटाहरूको कारणले । त्यो सुशिल, शेखर र शशांकसंग मात्र डर लागिरा’छ । पार्टीले त के नै लछार्ने हो र ? ती हूतिहाराको के खैरियत ?

एउटी छोरी मात्रै त हो मेरो भन्नु । जिन्दगीमा मैले लिन पर्ने कुरा सबै लिएँ । अब बाँच्ने दिन पनि धेरै छैनन् मेरो शेष पछि यसलाई कसले पत्याएर माया गर्लान र मन्त्री बन्न देलान् ? आफ्नै भाइखलकले त देखिसहन्नन् । मेरो शेष हुँदा नै यसको जिद्दी धोको पूरा गर्न सकिन भने , मेरो आत्मालाई यसले शान्ति प्राप्त हुन पनि दिन्न होला । महा घमण्डी छ , जे पनि गर्न सक्छे । मेरो लागि पो के मोह बाँकि छ र अब ? अब मैले पाउने केही छैन । कांग्रेस, भविष्य , पद्दति सबै कुरा आफ्नो शेषपछि जस्तो भएपनि के फरक पर्छ र ? आफ्नो सन्ततिले नै सम्झिन चाहिन भने , यत्रो व्यक्तिगत इतिहासको के अर्थ रहन्छ ? मुलुकको सबैभन्दा लामो समय प्रधानमन्त्री बनेको नेताको एउटा सन्तानको चेहरामा खुशी नपोती मर्न पर्‍यो भने के अर्थ रह्यो यो सबै कुराको ? जता गए नि जाओस् पार्टी र यसका नेताहरू जे गरे पनि गरून् । आखिर गणेशमानजीले प्रकाशमानलाई , महेन्द्रनारायणजीले बिमलेन्द्रलाई आफ्नो उत्तराधिकारीको रूपमा अघि बढाएकै हुन् । अरू पार्टीमा झन लोग्ने स्वास्नी छोराछोरीको लहरै सरकारको मन्त्री र संविधानसभामा छाएका छन् । बाबुरामाका बूढाबुढी नै थिए । ऊ, झलनाथले पनि साढू भाइ सुरेन्द्रलाई पठाएछन् अर्थ मन्त्री बनाउन । मलाई मात्र परिवार च्याप्यो भन्ने ? मैले त झन त्याग गरेको छु । अहिले चाहेको भए प्रधानमन्त्रि फेरि खान पा'थेँ । सूदले तपाईँ नै बन्नुस् भन्दा , म यो लफडामा पर्न चाहन्न बरू माधवजीलाई बनाइदिउँ ,दुइटा कम्युनिष्ट लडाएर हेर्न मज्जा हुन्छ भन्ने सल्लाह दिएर पठाएँ । हुनपनि अहिले काम गर्न साह्रै गाह्रो छ । सुजाता पनि मान्छे बाठी छ , परराष्ट्र मात्र खान्छु भनेकि छ । यसो गर्दा सरकारको असफलताको जसको भारी पनि बोक्न नपर्ने बिदेश चहार्न र र रहर पूरा गर्न पाइने , ठिकै छ । जसले जे सोचे पनि सोचून् , जो रिसाए पनि रिसाऊन् वा खुसाउन् केही मत्लब छैन ।

भन्दिन्छु त्यो सुशिलेलाई धेरै आह्रिस नगर बहिनीको भनेर । मेरो शेषपछि पनि तैँले उसैलाई माया गर्ने गर्नू , बेलामा साथ दिन्छे, ती शेखर र शशांकले भन्दा बढी सुशिलदालाई मान्छु भनेकी छ भनेर भन्दिन्छु । रहर गरेकी छ त खान देओन अरूको पनि पालो आउला नि भनेर सम्झाउन पर्ला । यस्तो यदुवंशी चालाले कसैको भलो हुन्न , अहिले रिस नगर उसको धोको पूरा हुन देओ भनेसि मान्लान कि ! शेखर र शशांक दुईजना डाक्टर हुन, जे गरेर पनि खान सक्छन् अनि पार्टीमा पनि तिनलाई विश्वास गर्नेहरूको ठूलो लबी छ । खुबी भएर पार्टी सखापै भएका बेलामा पनि चुनाब जितेर आउने सकेका पनि हुन् । केटाहरू विद्वान छन् , अरूले पत्याउँछन् अनि मैले माया नगरे पनि आफ्नो ठाउँ आँफै बनाउन सक्लान् तिन्ले तर मेरो जीवनमा नै मैले मेरी जिद्दी छोरीलाई उसले मागेको दिन सकिन भने , म मात्र एउटी छोरीको पिता भएको के औचित्य ? हुनपनि मैले कांग्रेसको नेता हुनुको काम पूरा गरिसकेँ धेरै पटक प्रधानमन्त्री र पार्टी अध्यक्ष बनेर अब मैले सुजाताको बाबु हुनुको कर्तव्य मात्र पूरा गर्नु छ । अब मैले निर्णय गरेँ । मैले बोलिपछि बोलेँ । नेपाली कांग्रेस माधवजीको नेतृत्वको सरकारमा जानेछ । अरूले बिरोध गरे पनि सुजाताको नेतृत्वमा जानेछ र ऊ एक्लै भएपनि जानेछ । बरू भन्दिन्छु,कसैलाई उप प्रधानमन्त्रि दिनु पर्दैन , सुजातालाई बिदेशमन्त्रि दिए हुन्छ । मान्छे कचकचे स्वाभावकी छ , समस्या पैदा गर्ली बरू उपेन्द्र यादवकै जस्तो बाहिरतिर घुमिरहने मेसो मिलाइदिए झण्झट मुक्त होइन्छ भनेर माधवजीलाई सल्लाह दिन पर्‍यो । ( यति सोचेर, यी जीर्णकाय धृतराष्ट्र माधव नेपाललाई फोन गर्न फोनतिर हात बढाउँछन् ) ।

कामरेडको मनोवाद

अनहोनी भयो, नचिताएको भयो । जे गरे पनि कसले हटाउने तागत ? भनेर सोच्दा सोच्दै आफ्नै सगोत्री बामहरूले घात गर्दिए, सरकार ढल्यो । फेरि कम्युनिष्टहरूले कम्युनिष्ट सरकारको पतन गराउन भूमिका खेले , इतिहासको पुनरावृत्ति भयो । झलनाथ पनि पीँध नभाको लोटा परेछन्, आफ्नै कुरामा फिटिक्क अडिन नसक्ने । सेना चिफलाई स्पष्टीकरण सोध्ने कुरामा सहमति दिने अनि पछि हट्ने । एउटा बामदेव मच्चिएर के हुन्थ्यो उसलाई त पार्टी मै माओवादीको प्रतिनिधि भनेर चिन्न थालिसके । उसले प्रस्ताव ल्यायो भने नै शंका गर्ने भएपछि, एमाले मै राखेर उसको उपयोगको संभावना पनि सकियो जस्तो छ । यता भित्राऊँ भने, एउटा नारायणकाजीको समूहले त यत्रो बबाल भैसक्यो, अब बामेलाई ल्याएर कामरेड लालध्वजले बगावत नगर्लान भन्नै सकिन्न, उता बादल पनि गर्जिएर बर्सलान जस्तो भैसकेका छन् । सुजाताको साथ लिएर चल्न खोजेको पनि हो तर कुजाता परिछ । त्यो बूढो बाउलाई सहमत गराउन पनि सकिन । आखिर कांग्रेस भनेको उसको बाउ अनि बाउको एकलौटी प्यारी छोरीको जोरबलले केही टेको लाग्छ कि भनेर पनि चाल चलियो, अहँ टिकेन । हुन त के भन्ने, सबै एउटै सूदले ध्वस्त पार्दियो, अरूको के लागोस् । त्यो भारतीय जासूस अमरेशलाई फकाउन पनि मे दिवस मनाउन छाडेर कहाँ कहाँ लगेँ के के गरेँ तर कस्तो दूर्दिन आएछ केही लागेन ।

जाबो सेनापतिको कुरालाई अरूको साथ नपाइने भएपछि अब अगाडि नबढाऊँ भनेको पनि हो तर पार्टीका साथीले बस्न खान दिएनन् । स्पष्टीकरण मागेपछि, अहिलेलाई छोडौँ भनेँ तर कसैले सुनेनन् मेरो कुरा । सरकारबाटै हट्ने रिस्क लिन हुन्न यहीँ बसेर छापामार र कार्यकर्तालाई पारिश्रमिक र जागिर दिलाउन सजिलो पर्छ अनि सत्ता कब्जाको योजना र बाहिरी राष्ट्रसंग सम्बन्ध बनाउन सजिलो हुन्छ भनेर भनेको पनि हो , वैद्य गुरू र चन्द कामरेडले पटक्क मानेनन् । हुँदाहुँदा, बादललाई साथ दिँदै बाबुराम ( लालध्वज) पनि के को मेख मार्न उतै लागे कुन्नि ? कटुवाल रहूञ्जेल सेना समायोजन हुन दिन्न, जे पर्ला पर्ला गर्नै पर्छ भनेर उत्ताउलिए सबै, अनि भँड्खालोमा जाके । बाबुरामले सूदलाई मनाउन सक्लान नि आफ्ना दिल्लीवाला कामरेडको प्रयोग गरेर भन्ने सोचेको पनि बेकारै भयो । यिनलाई पनि उताकाले पताउन छाडेका हुन भन्ठानौँ भने, बाबुरामलाई प्रधानमन्त्री बनाउने भए, समर्थन जुटाइदिन्छौँ भनेर पो समाचार पठाए ! के मेरो उपयोग गरेर चुसेको ऊखू झैँ फाल्न खोजेका ? बरू प्रतिपक्षमा बसिन्छ वा अर्को रणसंग्राम गरिन्छ तर म हुँदा हुँदै बाबुराम वा कुनै रामलाई अगाडि बढ्न दिएर आफ्नो भविष्यलाई बिर्को लगाउन त ज्यान गए दिन्न म ।

जसरी सुलह गरेर चलौँ भने पनि सबै मिलेर पार्टीमा एक्लयाएर सत्तामा टाँसिइरहने चाल नगरौँ भनेर आरोप लगाए । यी अहिले सत्ता छाडेर भूत्रो हासिल भयो ? परिवारका सबैले मन्त्री सरहको जागिर खाएका थिए, बाबुरामका बुढाबुढी र अरू नेताहरूका जोडाजोडीलाई पनि सबै कुरा मिलाइयाथ्यो । तर खै के पाइयो हुँदा खाँदाको सरकार त्यसरी ल्वात्त छोडेर ? नया बजारमा डेरा सरे पछि , एकजना गतिलो मान्छे भेट्न आ’छैन । सब अन्तै लागि सके । सबै बलेको आगो ताप्ने त हुन नि !

रिस उठिरा,छ, रिसको झोँकमा खाँबो कोपरेर पनि भएन । गालीले मन भरिएको छ । विषवृक्ष त भन्दिइहालेँ , यो सरकार भारतको कठपुतली हो भनेर पनि भनियो र यतिसम्म भनियो कि यो सरकारलाई मान्यता नै दिइँदैन । अज बेबी किङ ब्यूताउन लागेको आरोप पनि गढियो तर के गर्ने कसैले सुनेर पत्याए पो ! भाषण गरेर मेरा सबै कुराको धज्जी उडाइदियो । बोल्न पनि कति जानेको ? भाषण पनि कति मिलाएर लेख्दिएका होलान नि , हामीले कतिञ्जेल लगाएर गाली र आरोप गर्‍यौं, एउटै भाषणले ती सबैको परखच्चा उडाइदियो । अस्ति गणतन्त्रको वार्षिकी मनाउन बोलाथे, बहिष्कार गरियो भूत्राको गइन्छ ! आँफूलाई सरकारबाट हुत्याउने अनि रवाफ देखाउन लौ हेर्न आइज मनाउन भनेर हुन्छ ? अनि त्यही रामवरण र कटुवालले गिज्याउनलाई बोलाको हाम्लाई ? मनाउने भए हाम्लाई अग्राधिकार दिएर मनाउन पर्छ । गणतन्त्र तिन्का बाउले ल्या’हुन र ? हाम्रा छापामारले लडेर ल्या’का हुन ? जस्ले ल्या’को हो उसको राज चल्ने पो लोकतन्त्र ! हाम्लाई रिसको झोँकतन्त्रमा धकेलेर आँफू लोकतन्त्र र गणतन्त्र मनाउने ? गनतन्त्र ( बन्दूक) ले गणतन्त्र ल्याएको हो नि । यो सहन सकिन्न ।

खैर केही छैन । जे भयो भैसक्यो । हामीले जानेको एउटै बाटो छ । कि हामी हुनुपर्छ, हैनभने कोही पनि हुन्न । हाम्रो गणतन्त्र को मोडेल नै यही हो । अब कार्यकर्ता, वाइसिएल र छापामार सबलाई जनताको रूपमा सडकमा उतारेर रडाकोको ताण्डव मच्चाइन्छ, कसैलाई चैनले बस्न खान दिइन्न । हामीले खान नपाएपछि अरूलाई पो सजिलै किन किन छोड्ने नि ? सत्ताको चास्नीमा यति गूलियो घोलिएको हुँदो रैछ र पो, कसैले छोड्नै नचाहने ! अहँ अब कुनै हालतमा छोडिन्न । चाहे देशै दन्दनी बलोस्, छोडिन्न । अब शहरी बिद्रोह गरिन्छ, सडकदेखि सदनसम्म तहल्का मच्चाइन्छ र कब्जा गरिन्छ भन्दै सारा हाम्रा मान्छे जनताका नाममा सडक र शहरमा उतारेर मुखमा हालेको गास ओकल्न वाध्य पारिन्छ । तर यसो गर्दा भोलि फेरि हुनसक्ने सत्तारोहणमा असर पर्छ कि ! हो पनि यो फुटेको घैँटोलाई जबर्जस्ति जोडेर बना'को सरकार कति दिन टिक्ला र ? फेरि हाम्रै दिन फिर्ने निश्चितै छ । त्यसैले फेरि काम लाग्ने र आशिर्वाद माग्न पर्ने प्रभूहरूलाई साह्रै चिढाउन पनि हुन्न । तर कार्यकर्तालाई उत्तेजित पनि बनाइराख्न पर्छ, यसो गर्दा प्रभू झनै बिच्किने पो हुन कि ! भोलिका लागि अरूको विश्वास पनि सुरक्षित राख्ने कोशिस गर्ने पो हो कि खै के गर्ने होला ? जंगल ? हुन्न अब त्यो हण्डर खान सकिन्न । हैन कस्तो बिलखबन्दमा परियो ? एकछिन आराम गर्न पनि सकिएन । यस्तो छटपटी त युद्दकालमा पनि परेको थिएन। हैन यो सरकार छोड्न पनि नसकिने, छोडेपनि यसैको यादमा मरिने त्यहाँ बसेर गर्न पनि केही नसकिने कस्तो बाँदरको शिकार रै'छ गाँठे ? हे भगवान ( कम्युनिष्टले भन्न नहुने हो, तर आफ्नो कोठामा एक्लै त कसैले थाहा पाउन्न, वहाँ माधव नेपालले श्राद्द गरे रे ! अनि बाबुरामले पनि त मनकामना दर्शन गर्‍या हुन नि , केही हुन्न अरूले थाहा नपाएसि ) मेरो रक्षा गर ! ( खुइयSSSSSSSSSS ! )