तथ्यांको कसीमा : जातीय संघीय नेपाल कि elite जातिका संघीय प्रदेश मात्र ?

नेपालको कूल जनसंख्यामा १% भन्दा बढी हिस्सा भएका १८ वटा ठूला जाति समूह क्रममा:

जात	जनसंख्या	कूल जनसंख्यामा %	साक्षरता %
१) क्षत्री	३५९३४९६	१५‍़ .८०%	६० .११
२) बाहुन	२८९६४७७	१२ . ७४%	७४ . ९०
३) मगर	१६२२४२१	७ . १४%	५५ . ९०
४) थारु	१५३३८७९	६ . ७५%	४७ . १२
५) तामाङ	१२८२३०४	५ . ६४%	४५ . ०४
६) नेवार	१२४५२३२	५ . ४८%	७१ . २२
७)मुसलमान	९७१०५६	४ . २७%	३४ . ७२
८) कामी	८९५९५४	३ . ९४%	४१ . २७
९) यादव	८९५४२३	३ . ९४%	४० . ८३
१०) राई	६३५१५१	२ . ७९%	५८ . १९
११) गुरूङ्	५४३५७१	२ . ३९%	५९ . ७९
१२) दमाई	३९०३०५	१ . ७२%	४३ . ५३
१३) लिम्बू	३५९३७९	१ . ५८%	५८ . १२
१४) ठकूरी	३३४१२०	१ .४७%	६३ . ३२
१५) सार्की	३१८९८९	१ . ४०%	३८ . ३३
१६) तेली	३०४५३६	१ . ३४%	५१ . ४२
१७) चमार,हरिजन	२६९६६१	१ . १९%	१९ . २४
१८) कोइरी	२५१२७४	१ . ११%	४३ . ८८
		कूल ८०.६९%	राष्ट्रिय औषत ५३.७३%

स्रोत: केन्द्रीय तथ्यांक विभाग ( जनगणना २०५८), विकिपिडिया र सिआइए फ्याक्टबुक ।

नेपालको पछिल्लो जनगणनाले नेपालमा १०२ वटा बिभिन्न जातिहरुको बसोवास रहेको मुलुकको रुपमा देखाएको छ । तर मुलुकको कूल जनसंख्यामा १% भन्दा बढी हिस्सा भएका जातिहरू भने जम्मा १८ वटा छन् जसलाई उनीहरूको संख्या प्रतिशतका आधारमा क्रमिक रूपमा माथि देखाइएको छ ।

माथिको तालिकाले के प्रष्ट देखाउँछ भने देसमा बसोवास गर्ने जातजाति मध्ये सबै भन्दा ठूलो जाति समूह पहाडी क्षत्रीहरूको हो भने मुख्य १८ वटा जातजातिले नेपालको जनसंख्याको ८०% भन्दा बढी भाग ओगटेका छन । बाँकि रहेको जनसंख्याको १९% भन्दा केही बढी हिस्सा ८० भन्दा बढी जातजातिको रहेको छ ।

यस्तो विचित्र जातिय संरचनामा रहेको मुलुकमा , केही जातीवादी विद्वानहरू र पार्टी नेताहरूको पनि जिरह छ नेपाललाई अबको लोकतन्त्रमा जातिय संघको मुलुकमा रूपान्तर गरिएन भने घोर अन्या हुनेछ ।

जातीय संघको नेपालका आ-आफ्ना संस्करणका मानचित्रहरू पनि पस्किइसकेका छन् । सबै जातीवादी अधिवक्ताहरूको साझा माग रहेन गरेको छ माथिको तालिकामा ३,४,५,६,१०,११, र १३ नम्बरको क्रममा रहेका मगर, थारू, तामाङ, नेवार, राई गुरुङ र लिम्बूहरूका लागि छुट्टाछुट्ट जातीय राज्य हुनैपर्छ । स्मरण रहोस् यी सबै जातको कूल जनसंख्यामा प्रतिशत लगभग ३३% हुन आइपुग्छ भने बाँकि ६७% मध्ये केही ठुला जातिहरू र साना जातीको प्रतिशत रहन पुग्छ ।

जातीवादी आग्रही हरूले बाहुन र क्षत्रीलाई शोषक र औपनिवेशिकता अरू उपर लाद्ने जातको रूपमा निरन्तर प्रहार गरेर , अब भन्ने नेपालमा उनलाई केही छोड्न हुन्न भनेर दुत्कार एकातिर गरिरहेका छन् भने राई, गुरूङ र लिम्बु भन्दा जातिगत प्रतिशतमा धेरै नै माथि रहेका कामी, दमाई, सार्की, मुसलमान, यादव, ठकुरी, र उस्तै जातिगत प्रतिशतमा रहेका तर हेपिएका तेली , चमार, हरिजन र कोइरी जस्ता जातहरूको बारेमा अक्सर चुपचाप नै रहने गरेका छन् ।

यस्तोमा वर्तमानको मेरो नेपाल भोलिको संघीय गणतन्त्रम कसरी टुक्रिएर सबैलाई राज्य पस्केर न्याय गर्न सक्षम हुने हो सोच्नै नसकेर म बिलखबन्द परेको छु ।

तथ्यांकको कसीमा नेपालको जातीय संघीय विघटन: सम्भव के त ?

तथ्यांक भन्छ नेपालमा १०२ सना ठूला जातको बसोवास छ , यदि जातमा मान्छेलाई टुक्राएर नै बुझ्ने हो भने । यी मध्ये नेपालको जनसंख्यामा न्युनतम १% योगदान भएका १८ जातिहरूले नेपालको ८०% भन्दा बढी जनसंख्या ओगटेको देखिन्छ । अहिलेको जातिवादी आन्दोलनको दावा अनुसार जहाँ जो जातिको सघन बसोवाछ छ त्यहाँ त्यसैको संघीय राज्यको अधिकार रहन्छ , अझ पर्‍यो भने स्वायत्तताको आत्मनिर्णय गर्ने अधिकार सहितको । हेरौँ तथ्यांकले के देखाउँछ :



जात जनसंख्या कूल जनसंख्यामा % साक्षरता %
१) क्षत्री ३५९३४९६ १५‍.८०% ६०.११
२) बाहुन २८९६४७७ १२.७४% ७४.९०
३) मगर १६२२४२१ ७.१४% ५५.९०
४) थारु १५३३८७९ ६.७५% ४७.१२
५) तामाङ १२८२३०४ ५.६४% ४५.०४
६) नेवार १२४५२३२ ५.४८% ७१.२२
७)मुसलमान ९७१०५६ ४.२७% ३४.७२
८) कामी ८९५९५४ ३.९४% ४१.२७
९) यादव ८९५४२३ ३.९४% ४०.८३
१०) राई ६३५१५१ २.७९% ५८.१९
११) गुरूङ् ५४३५७१ २.३९% ५९.७९
१२) दमाई ३९०३०५ १.७२% ४३.५३
१३) लिम्बू ३५९३७९ १.५८% ५८.१२
१४) ठकूरी ३३४१२० १.४७% ६३.३२
१५) सार्की ३१८९८९ १.४०% ३८.३३
१६) तेली ३०४५३६ १.३४% ५१.४२
१७) चमार,हरिजन २६९६६१ १.१९% १९.२४
१८) कोइरी २५१२७४ १.११% ४३.८८
कूल ८०.६९% राष्ट्रिय औषत ५३.७३%
स्रोत: केन्द्रीय तथ्यांक विभाग ( जनगणना २०५८), विकिपिडिया र सिआइए फ्याक्टबुक ।


नेपालको पछिल्लो जनगणनाले नेपालमा १०२ वटा बिभिन्न जातिहरुको बसोवास रहेको मुलुकको रुपमा देखाएको छ । तर मुलुकको कूल जनसंख्यामा १% भन्दा बढी हिस्सा भएका जातिहरू भने जम्मा १८ वटा छन् जसलाई उनीहरूको संख्या प्रतिशतका आधारमा क्रमिक रूपमा माथि देखाइएको छ ।
माथिको तालिकाले के प्रष्ट देखाउँछ भने देसमा बसोवास गर्ने जातजाति मध्ये सबै भन्दा ठूलो जाति समूह पहाडी क्षत्रीहरूको हो भने मुख्य १८ वटा जातजातिले नेपालको जनसंख्याको ८०% भन्दा बढी भाग ओगटेका छन । बाँकि रहेको जनसंख्याको १९% भन्दा केही बढी हिस्सा ८० भन्दा बढी जातजातिको रहेको छ ।

यस्तो विचित्र जातिय संरचनामा रहेको मुलुकमा , केही जातीवादी विद्वानहरू र पार्टी नेताहरूको पनि जिरह छ नेपाललाई अबको लोकतन्त्रमा जातिय संघको मुलुकमा रूपान्तर गरिएन भने घोर अन्या हुनेछ ।
जातीय संघको नेपालका आ-आफ्ना संस्करणका मानचित्रहरू पनि पस्किइसकेका छन् । सबै जातीवादी अधिवक्ताहरूको साझा माग रहेन गरेको छ माथिको तालिकामा ३,४,५,६,१०,११, र १३ नम्बरको क्रममा रहेका मगर, थारू, तामाङ, नेवार, राई गुरुङ र लिम्बूहरूका लागि छुट्टाछुट्ट जातीय राज्य हुनैपर्छ । स्मरण रहोस् यी सबै जातको कूल जनसंख्यामा प्रतिशत लगभग ३३% हुन आइपुग्छ भने बाँकि ६७% मध्ये केही ठुला जातिहरू र साना जातिको प्रतिशत रहन पुग्छ ।
जातीवादी आग्रही हरूले बाहुन र क्षत्रीलाई शोषक र औपनिवेशिकता अरू उपर लाद्ने जातको रूपमा निरन्तर प्रहार गरेर , अब भन्ने नेपालमा उनलाई केही छोड्न हुन्न भनेर दुत्कार एकातिर गरिरहेका छन् भने राई, गुरूङ र लिम्बु भन्दा जातिगत प्रतिशतमा धेरै नै माथि रहेका कामी, दमाई, सार्की, मुसलमान, यादव, ठकुरी, र उस्तै जातिगत प्रतिशतमा रहेका तर हेपिएका तेली , चमार, हरिजन र कोइरी जस्ता जातहरूको बारेमा अक्सर चुपचाप नै रहने गरेका छन् ।

यस्तोमा वर्तमानको मेरो नेपाल भोलिको संघीय गणतन्त्रमा कसरी टुक्रिएर सबैलाई राज्य पस्केर न्याय गर्न सक्षम हुने हो सोच्नै नसकेर म बिलखबन्द परेको छु ।

पोलेमाथी फकुन्डो

जल्नु,पोलीनु त्यसै नै पिडादायक कुरा हो, त्यसमा फकुन्डो उठे झनै पिडादायक हुन्छ। यस्तै यस्तै छ नेपालमा। डेढ दशक जस्तो बन्दुक बोकेर कम्नियुष्ट शासन ल्याउन क्रान्ती छेडेका माओबादी अहिले पुरानै संसदिय ब्यबस्थामा समाहित भएका छन। उनीहरुको किन बन्दुकमा लागे र अहिले किन भोटमा

लागे त्यती स्पष्ट त छैन तर अहिलेको बेला भनेको बुलेट होइन कि ब्यालेटको हो, यो चाही पक्कै बुझेको हुनुपर्छ माओबादी समुहले। देश यो स्थीतींमा आइपुग्नु माओबादीको मात्रै दोष पक्कै छैन। बिभिन्न तरिका बाट देश र जनता प्रयोग भएका छन। तर माओबादी भोटको राजनितींमा आइसक्दा पनि यसले रोजेका गलत बाटाहारु अझै प्रयोग हुंदैछन। हिजो भएको बाराको बसको घटना त्यसकै नमुना हो। बन्दुक बोकेको ठुली हतियारधारी समुहले हतियार बिसाइसकेको अबस्थामा फेरी यस्तो घटना नदोरिहिए देशलाइ राम्रै हुन्थ्यो तर अहिलेको स्थीती त्यस्तो छैन। बिशेष गरी तराइमा अनगिन्ती हतियार धारी समुह जन्मेका छन। समतल जमिन,बिशाल क्षेत्रफल आदी भौगोलीक स्थीतिले गर्दा राष्ट्रको सुराक्षा पहुंच पहिला पनि न्युन नै थियो तराइमा। त्यसैले जनता आफै घरमा साधारण बन्दुक राखेर आफ्नो सुरक्षा आफै गर्थे। तर अहिले त्यस्ता बन्दुकलाइ अत्याधुनीक हतियारले बिस्तापित गरेका छन तर अनेक बहानामा नेपाली जनता माथी नै बर्सीदैछन गोलीहरु। यस्ता आक्रमणहरु आफ्नो पहुंच देखाउन तराइबाट काठमान्डौ उपत्यका पनि पुग्ने गर्छन। हालैको बारा घटना तराइ आर्मी नामक समुहले लिएको छ। नाम झट्ट हेर्दा तराइको हक हितको लागी लडेको समुह जस्तो देखिन्छ तर हेर्नुहोस त मर्नेको नाम :त्याहां सबै नेपाली छन, तराइ मुलका,पहाड मुलका र हिमाल मुलका। यो घटना यसैनै कायरता पुर्बक गरेको देखिन्छ तर यसरी नितान्त तल झरेर यात्रा गरिरहेका सर्बसाधारणलाइ सिधै म्रित्युबरणमा पुराउनु यो समुहलेबिबेक नै गुमाएको जस्तो देखिन्छ। यस अघी जे जस्ता घटना भए नि स्थित शान्त जस्तो देखिएको बेला फेरीसमुह,उप-समुह तयार भइ हत्या हिंशामा उत्रीनु देशलाइ पोलेमाथी फकुन्डो जस्तै भएको छ।

फोटो साभार: कान्तीपुर

भविष्यवाणी नेपालमा भुकम्प जादैछ

हुन त म कुनै ज्योतिस होइन तर म के भविष्यवाणी गर्न सक्छु भने केही समय भित्र नेपालमा एउटा ठुलो भृइचालो जाने पक्का छ । यो कुनै प्राकृतिक प्रकोप को भविष्यवाणी हैन यो केवल राजनैतिक तुफानको संकेत हो । मैले सुनेको थिए पृथ्वी नारायण शाहको १३ औ पुस्तामा शाह वंसको नास हुने छ । राजा विरेन्द्रको समुल वंस नास त भयो तर शाह वंसको नास भने भएन । ज्ञानेन्द्र राजा भए, प्रजातन्त्र आयो गयो, लोक तन्त्रको नारा आयो तर नेपालको राजनैतिक समस्या झनै वढदो छ । मैले देखेको इतिहास लामो छैन । ०४६ साल पछिको कुरा गर्ने हो भने नेपालमा आएको प्रजातन्त्रलाई राजाको हातमा लगेर वुझाउने काम जिम्मेवार पार्टर्ीी गरेको हो । २०६४ साल सम्म आइ पुग्दा नेपालको सवै आवरण धुजा धुजा भइ सकेकेा छ । विस्फोट हुन मात्र वाकी छ । अवको नेपाल सुडानमा परिवर्तन हुन केही समय मात्रको देरी छ । यो मेरो भविष्य वाणी हो । जाती विचको द्धन्द्धको को विउ कहिले देखि रोपिएको हो म भन्न सक्दिन तर अवस्य भन्न सक्छु अव को युद्ध जातिय आधारमा हुदैछ । वैज्ञानिक अवधारणा भलै माउवादीले देखेको होला तर मेरो विचारमा त्यो एउटा विष्फोटक पदार्थ हो जुन विष्फोटन हुन मात्र वाकी छ । संधिय राज्यको अवधारणा कति वैज्ञानिक छ । तेसको वारेमा म अज्ञानी हुला तर भर्खरै मात्र मैले हेरेको नक्सा जहा भाषिक र संधियताको आधारमा नेपाललाई विभाजन गर्न खोजिनु मेरो साधारण वुद्धीले नथापाएको पनि हुन सक्छ । हामी जहिले पनि तुलना अरु देशलाई गरि नेपालको निती निमाण गर्ने प्रयत्न गछौ तर हाम्रो आफनो धरातल कति दरो छ हामीले कहिले अध्ययन गरेको छैनौ । लिम्वुवान खसवान वा नेवारवान ले के वुभलाउने - केही समय पहिला एउटा लेख पढेको थिए नेपालमा व्रामण र क्षेत्री विचका ेद्धन्द्ध वढदै छ । लेखक नेवार भएकोले जातिय आक्षेप लागेका कमेन्ट मैले देखे । उनले कुन सोचमा त्यो लेखे मैले वुझन सकिन तर म आफु क्ष्ेात्री भएता पनि त्यो विषयमा सत्यता लुकेको देखेको छु । साचो हो जातिय सोच र राजनैतिक युद्ध यति वढेको छ कि यो वाहुन र क्ष्ेात्री मा पनि प्रवेश गरि सकेको छ ।
संधिय राज्य मधेस होस वा लिम्वुवान थारुवान होस वा खसवान धरातल नैतिकताको हो । प्रवासमा रहदा मैले धेरै सिक्न सके जसमा पहिलो त काम भनेको काम हो । एउटा रमाइलो घटना मेरो घरको ढल विग्रियो मैले जुन एजेन्ट कम्पनी वाट घर लिएको थिए तेसमा गए घर धनी संग प्रत्यक्ष सरोकार परेको थिएन । पछि एक जना आयो फोहर मैलो लुगा लगाएर ढलको सवै काम हेर्यो अनि मर्मत गर्यो कुरा गर्दा थाहा पाए घरको मालिक उ नै रहेछ । पेसाले इजिनियर रहेको उसले आफै आइ मर्मत गर्यो मैलो सोधे तिमी आफै यस्ते काम गर्न आइ रहेको छौ किन - उसले भन्यो के काम गर्दा सानो हुइन्छ र - नेपालमा सानेा कामकोलागि अरुलाई ताक्ने वानी परेको म जस्तो लाई एउटा गतिलो सवक थियो त्यो । तेस्तै कुनै पनि कार्यलयमा जादा आफनो सवै काम समयमा हुने त्यो पनि विना नास्ता खर्च दिइ के नेपालमा सम्भवछ । पानी वती टेलिफोन को विल तिर्न दिन भरि लाम लाग्नु पर्ने हाम्रो देश र वैकवाट ५ मिनेटमा सवै विल तिर्न सकने यहाको तरिका होस वा प्रोफेसरले सान संग आफनो साइकलको वर्ण्र्ाा गरेको अवस्थामा नेापलमा मोटर साइकल भन्दा कम के चढनु भन्ने प्रवृती मा परेको हामी हाम्रो नैतिक धरातल के छ ? अनि हामीले यो मस्तिष्कले सोचेको संधिय धरातल युद्धको आभास नभए के हो त ?
संविधान सभाको चुनावले देशमा शान्ती ल्याउछ भन्दै आखामा पटी लगाइर वस्ने नेपालीले यो वुझन सकेको छैन की संविधाननै सवथोक हैन । अन्तरिम संविभान त संसोधन हुने हाम्रो देशमा जस्तो सुकै सविधानको पनि कुनै औचित्य छैन म ठोकुवा गर्न सक्छु । नेपालमा संविधान सभाको चुनाव होस वा नहोस केही फरक पदैन । अखिरमा वन्ने संविधान हो त्यो कुनै अमुत हैन ।नेपालकेा लागि अचुक औषधी पनि हैन । तेसैले म फेरी ठोकुवा गर्न सक्छु नेपालमा अव जातिय सित युद्धको सुरुवात त भै सकेको छ अव साचिकै हुन वाकी छ । सवै भन्दा सक्ती साली अंग संसद पैसामा विके १० लाख सवै थोक हुन उनको लागि ।राष्ट वैक संग पैसा छैन विदेसीको मुख ताकेर पुरक वजेटको तयारी हुदैछ । चुनावको लागी आचार संहिता जारी भएर के भयो सरकार र पार्टर्ीीई लागु हुदैन ।
म फेरी पनि भविष्यवाणी गदैछु नेपालमा भुकम्प जादैछ ।

फटिंग्रे

आश्मा

(दौतरीको १००औदिनको सु-अवशरमा शुभकामना सहित यहाँहरुप्रति समर्पित)
कहिले काही मलाई त्यो गाँउको यादले निकै सताउछ । त्यो घर, त्यो आगन, ति उकाली-ओराली, खोला-पाखा ,जहाँ उ र म संगसंगै हिड्ने, डुल्ने र खेल्ने गर्थ्यौ। म सधै सधै अतितका पानाहरुलाई पल्टाइरहेकी हुन्छु।चाहेँ सपना होस चाहेँ बिपना मेरो मनसपटलमा लगातार घुमिरहने त्यो आकृति मेरो मुटुमा अमिट छाप बनेर बसेको छ। जब बिर्सन्छु मबाट केहि हराएको महसुस हुन्छ, जब संझन्छु मन भित्र अदृष्य भावना खट्किन्छ—यो वर्षौको समय अन्तराल पछि पनि उहि छायाँ मेरो वरिपरि घुमिरहेको पाउछु-
“रेवती ! पर्ख-पर्ख !!” उस्को हात छोडेर झस्किदै अडिन्छु , फुपु ढोकाको संघारमै उभिदै मलाई छेक्नु हुन्छ।
रुक्न चाहान्न तर अगाडि पनि बढ्न पाउदिन। विवस म फटिंग्रेलाई हेर्छु अनि फुपूलाई। हो,फटिंग्रे म पनि उसलाई फटिंग्रे नै भन्छु। सबै उस्लाई त्यहि नामले बोलाउछन। तर , मलाई यो नाम मन पर्दैन।
एक दिन मैले बाबालाइ भने " बाबा फटिंग्रेको नाम ‘शिवप्रसाद’ राखि दिनुस न।" बाबाले मलाई संझाउदै भन्नु भयो"यो तिम्रो दादाको नाम हो"।त्यसो भए ‘हरिप्रसाद’ राखिदिनुस न त। बाबालाई सायद मेरो कुरो मनपरेन--"तिमी चुप लागेर बस त"। म आज्ञाकारी भए। तर मलाई यसरी चुप हुन लगाइएको मन पर्दैन।म उदास हुदै बाबाको कठोर आदेसलाई चुपचाप पालना गरे।
फुपुले अम्खोरामा पानी लिएर म भएतिर छर्कनु भयो र भन्नु भयो "जाऊ अब भित्र।“
म दौडेर आमा भएतिर गए "हेर त तिम्रो यो नाक को फूलीमा के टाँसिएको हरियो?" –माया तर सम्मान दिदै आमाले हप्काउन शुरु गर्नु हुन्छ । तर आमाले यसरी हप्काउदा मलाई निकै मनपर्छ। म झन काखमै लिप्सिदै जान्छु .... नकुनै अनुरोध नकुनै स्विकृती मानौ आमाको काख मेरो अधिकार हो। ।म डराउदा,आमा भन्दा टाढा हैन नजिक हुन मनपर्छ "ल हेर कपाल मा पनि यस्तै छ"।
“ फटिंग्रे ! ए!फटिंग्रे ” !! आमाको आवाज ले म भयभित हुन्छु।
“हजुर न !!! उहि नम्र स्वर कानमा गुन्जिन्छ।
एकैछिनपछि फटिंग्रे हस्यागं फस्यागं गर्दै आउछ र अभ्यस्त उस्का पाइलाहरु संघार बाहिरै रुकिन्छन्। उ बाहिर उभिएको मलाइ मनपर्दैन। खै आमाले भित्र पस्न नदिएको हो अथवा समाजिक रितिरिवाजसंग डराएर हो उ कहिले पनि भित्र आउदैन । उस्को निन्यारो मुख देखेर माया लागेर आउछ। उ घर भित्र किन आउदैन मलाई सधै खुल्दुली हुन्छ तर आमालाई किन छुदैन त्यो जान्न चाहान्न म बरु उ आमाको काखमा नबस्दा खुशी हुन्छु। अरुले उस्लाइ केहि भनेको मनपर्दैन मलाइ तर आमाले चाहिँ गाली गर्दा पनि नरमाइलो लाग्दैन । किनकिन म उस्लाइ धेरै माया गर्छु। मेरो मन बोल्न थाल्छ- माया त म आमालाइ पो गर्छु त। उसो भए त्यो के होला ? म सोच्न थाल्छु उसो भए यो कुनै चेतना होला, भावना होला .... अथवा कुनै विस्वास होला अथवा सहानुभूती ....
"तल वेसी खोलामा गा'थ्यौ" फटिंग्रेको जवाफ संगै मेरो सहास बढेर आउछ।
"हो नि " म आमालाई कुरा प्रष्ट पार्न खोज्छु।
"आमा हाम्ले माछा मारेको" ।
'खै त माछा? आमाले अधिकार प्रयोग गर्नु हुन्छ् मानौ मेरो हरेक कुरा थाहा पाउनुपर्छ उहाँलाइ।
मलाई लाज लागेर आउछ झूट पक्डिएकोले। "छोरी!तिमी त झूट बोल्न पनि जान्दिनौ"
म निशब्द हुन्छु। आमालाइ थाहा छ .. छोरी माछा मार्न चाहान्ने बरु माछा पानीमा पौडेको हेर्न मन पराउछे।
हो त माछा पानीमा स्वतन्त्र उन्मुक्त भएर पौडेको कस्तो राम्रो। आहा!!! म पनि यस्तै पानीमा पौडनसके??!!!! म पौडन सुरु गर्छु उफ!!!पानीमा जादा त खुट्टा माथि पो आउछ त ?!! उफ!!! म आफूलाइ कमजोर सम्झन्छु । तर मलाई पौडिन भन्दा पानी माथि लागेको सिंवाली झार ओढ्न पो मनपर्छ, मेरो कमजोरीलाई छोप्ने प्रयास गर्छु म।
“फटिंग्रे!!” म कराउछु
“माछाको खुट्टा छैन त?” उ हाँस्छ ।
यसरी हाँसेको मनपर्दैन मलाई । तर म किन सक्दिन माछा जस्तो पौडिन, प्रष्न गर्छु आफै संग र उस्लाई सोध्छु फेरि-
“म माछा जस्तो पौडिन किन सक्दिन? “
“नानू हजुर ठूलो भए’सि सक्नु हुन्छ।”
पौडिदै गरेको उस्लाई सोध्छु म “तिमी कसरी सकेको त?”
उ रोमान्चित हुदै भन्छ “ म ठूलो छु”।
मलाई उस्को कुरा पटक्कै मन पर्दैन।
खुब! म भन्दा एकहात मात्रै त अग्लो छ नि ... मनमनै रिस उठ्छ मलाइ।तर उ म भन्दा ठूलो त पक्कै छ ..... आक्रोश पोख्न सक्दिन।
“अब घर जाने .... आउनुस” म फटिंग्रेको आवाज ले जर्याक-जुरुक उठ्छु।
“ल हजुरको खुट्टामा के लागेको?” म खुट्टा हेर्छु । हो त साच्चिक.. कालो तर चेप्टिएको म हटाउन कोशिस गर्छु त्यो कालो झन तन्किदै जान्छ ।म रुन थाल्छु दुखेको चाहिँ थिएन.. “हजुर रुनु भयो भने मलाई घरमा गाली गर्नुहुन्छ” उस्ले मलाई धम्क्याउदै माया देखाउन थाल्छ। मानौ उस्ले मेरो उ प्रतिको लगाव बुझेको छ। म चाहान्न कसैले उस्लाई गालीगरोस्।
“के हो त्यो?” मैले जान्न खोजे।
“ठूलो जूका” उस्ले आफ्नो टोपीले समातेर खुट्टा बाट निकालिदियो।
“हजुरको खुट्टा मा रगत.......?!
मलाई डर हैन कौतूहल जाग्यो रातो रगत देखेर ।
म सम्झन थाल्छु ----एकदिन उ घाँस काट्दै थियो । सानो सानो कीराहरु उड्दै एताउता गर्दैथिए। एउटा कीरा चाहिँ कहिले एता कहिले उता उफ्रिदै थियो।
“यो किन उफ्रेको? ” किरालाई हेर्दै म उस्लाई सोध्छु।
“उफ्राइएको”... उस्को आवाजमा रुखोपन प्रष्ट झल्कन्छ।
“नानू हजुरलाइ कुन किरा मनपर्छ?”
“ मलाई म खमली किरा खुब मनपर्छ ” म प्रफुल्ल हुदै उस्लाई पनि सोध्छु “तिमीलाई नि?”
उस्ले मतिर हेर्दै गंभिरहुदै भन्छ-“उ त्यो उफ्रि’रहेको किरा मनपर्छ मलाई”।
मलाई हाँसो उठ्छ - “के हो यस्को नाम?”
“फट्याङ्रा” अनायास हास्न रोक्छु म।
मैले पहिलो पटक जीवन भित्र जीवन्तता भेटे –फट्याङ्रा उफ्रिदै थियो बाच्नलाई संघर्ष गर्दै थियो सायद।मैले फटिंग्रो शब्दभित्र सत्यता भेटे उस्को उपस्थितीको । किन किन मलाई उस्को नाम मनपर्न पो थाल्छ। बाबाले भनेको संझे मैले “ हरि’ नाम भित्र अदृष्य रुपमा भगवानको बास हुन्छ रे। त्यसैले उ हरि हुन सक्दैन” जो कसैले पनि देख्नै या महसुस गर्नै पनि नसक्ने बस्तुमा बाबाले त्यति धेरै महत्व किन दिएको होला ? मेरो खुट्टा बाट बगेको रातो रगत हेर्दै मैले फटिंग्रे र फट्याङ्राको तुलना गर्न थाल्छु।
-अस्ति घाँस काट्दा तिम्रो हातमा पनि रातो रगत थियो नि?” मैले उस्लाई सोधे
“हो” उ गम्भिर हुदै भन्छ।
“ तिम्रो रगत पनि रातो थियो त?”
उ चुपचाप हुन्छ।
उस्को स्तब्धता मलाई मन पर्दैन। उस्ले केहि भन्न चाहेर पनि भन्न नसकेको अनुभूति हुन्छ मलाई ।उस्लाई हेर्छु म ,त्यहाँ उस्को आखाँमा तुफानी समुद्रको छाल जस्तै उतार चढाव प्रष्ट देख्छु । मानौ उ बोल्न खोज्दा भाषाको कमि भए जस्तो , उस्को अन्तरमनमा चलिरहने द्वन्दहरु छहराको सङ्लो पानी झै पहरा र ढुंगाको प्रहारलाई पनि चुनौती दिदै उन्मुक्त प्रवाहित भएको देख्न चाहान्छु म। मेरो प्रष्नले मलाई नै गिज्याए जस्तो लाग्छ । हो त उस्को जस्तै मेरो रगत पनि रातो नै हुन्छ। फरक यत्ति हो मान्छेद्वारा निर्मित नियम पक्षपाती छ तर प्रकृतीले मानिस मानिस विच कुनै पक्षपात गरेको छैन।
मैले कुरा मोड्न चाहेँ मानौ उस्लाई खुशी गराउन चाहेँ....
“सबै माछा मिलेर जूकालाई किन नमारेको होला?”
मेरो प्रष्नले उस्लाई झन आक्रोशित बनाउछ -—“किन माछाले जुका मार्ने ?”उस्ले पहिलो पटक मलाई प्रतिप्रष्न गर्छ—“जूकाले हजुरलाई टोकेको छ माछालाई हैन” त्यो जुका घस्रिदै मेरो खुट्टा नजिक आउदै रहेछ । यस्पटक उस्ले मेरो खुट्टा तिर बढेको जूकालाई हटाउने कोशीश गरेन बरु मेरो आँखामा हेर्दै मलाई सचेत गराउछ –
“आधा मरेर पनि हिड्दै छ जुका “ म डराए र उस्लाई च्याप्प समाते ।
उस्का हातहरुले बलियो साहरा दिएको अनुभूति भयो ,अनि चुपचाप उस्को हातसमातेर घर तिर हिड्न थाले म.......
------(समय मिल्यो भने यसैलाई निरन्तरता दिदै जानेछु)

दौतरीको १०० दिनमा मेरो तर्फाट

हुनत १०० दिन पुगेको उपलक्ष्यमा विषेश केही लेखौ भन्ने थियो तर के गर्ने क्यैगरी भ्याइएन । आज चाही केही समय वोनस मा पाएको मौकामा यो एउटा वनाइ हाल्न मन लाग्यो । थिमा त केही थिएन तर मन देखी दौतरीको लेखक एव पाठक लगायत सवै शुभचिन्तकलाइ शुभकामना दिन मन लाग्यो । र उत्तरोत्तर प्रगतीको कामना सहित .........