कवि, कम्युनिस्ट र कन्या !

मैले विद्यार्थी छँदा भूपीलाई भेटेको हुँ । जसरी उनका कविता चटक्क कोरीबाटी गरी मिलाएको गुच्छादार कपाल जस्तै मिलेको हुन्थ्यो, उनी आफू पनि लवाइ र बोलीचालीमा त्यस्तै सफा र सरल थिए । मान्छेहरूले उनलाई कम्युनिस्ट भने । हुन त प्रारम्भिक कालमा मार्क्सवादी प्रभावबाट प्रेरित भएर उनले सर्वहाराको लागि लेख्‍नुपर्छ भन्ने सोची आफ्नो नाममा सर्वहारा उपनाम नै गाँसेर पनि कविता लेखे । वादको रूपमा कुनैलाई एक अँगालेर लेख्‍नु व्यक्तिको स्वेच्छा र कुनै समयविशेषमा प्रभावकारिताको कुरा पनि हुन्छ । तर भूपी आफूलाई न त कम्युनिस्ट न त कांग्रेस नै भन्न रुचाउँथे । नेपालमा कांग्रेस होइन 'काम गरेस्' र कम्युनिस्ट होइन, 'कर्तव्यनिष्ठ' भावनाको मान्छे चाहिन्छ, अनि मात्र मुलुक बन्छ भन्ने सोच राख्थे उनी । नेपाल बन्नुपर्छ, गरिबी हट्नुपर्छ भन्नेमा चिन्तनमग्न रहन्थे । 

पञ्चायत कालमा प्रज्ञा प्रतिष्ठानमा सदस्य भएका भूपीलाई धेरैजनाले त्यतिबेला शङ्कालु नजरले हेरे । तर उनी पञ्च र पञ्चायत व्यवस्था दुवै मान्दैनथे । राजालाई भने बडो आदरभाव राख्दथे । आफूले त्यस्तो मान्ने राजाकै आग्रह टार्न नसकेर आफ्नो स्वतन्त्र कविको छविमाथि प्रश्नचिह्‌न उठ्ने खतरा मोलेरै पनि उनी एकेडेमीको सदस्य भएको हुनुपर्छ । उसै पनि तत्कालीन राजा वीरेन्द्रको शालीन र सरल व्यवहारका कारण त्यतिबेला र प्रजातन्त्र पुनःस्थापनापछि पनि धेरैले आसपासमा रहेर काम गरे । तर अपजस एक्लो भूपीमाथि खनियो । जीवनको अन्त्यतिर उनी

राजावादी भएकै हुन्, तर पञ्चहरूलाई फिटिक्कै मान्दैनथे । उतिबेलाका प्रधानमन्त्री मरिचमानलाई कविता लेखेर उडाइदिन्छु भनेर जङ्गिन्थे भूपी ।

सामान्य बोलचालमा पनि अनुप्रास र तुकबन्दीमा बोल्ने भूपी अरुहरूको हेराइमा जीवनको उत्तरार्द्धमा तीतो बन्दै जानुमा एकेडेमीमा उनको प्रवेशले धेरै भूमिका खेलेको छ । तर यसमा विवाद गर्नु र नकारात्मक दृष्टिले हेर्नु अनावश्यक छ । 'संसार जेट युगमा छ, हामी पेट युगमा छौं भन्ने भूपीको यसै कथनको भावार्थ बुझ्ने हो भने पनि सामान्य कुरालाई आशङ्का र विवादले मुछेर हेर्नाले नै हामी पेट युग अर्थात् भोकमरीकै घेरादेखि माथि उठ्न नसकेको प्रतीत हुन्छ । 

भूपी बढ्ता पियक्कड भएर बिग्रिए भनिन्छ । उनी कवि र कम्युनिस्ट भएर पनि बिग्रिए भन्ने प्रचलन छ । तर कवि र कम्युनिस्ट भएर बिग्रिने सूचीमा मैले अर्को 'क' पनि थपिदिने गरेको छु । भूपी तीन 'क' को सेरोफेरोमा रहेकोले बिग्रिए- कवि, कम्युनिस्ट र कन्या । अनुहारको हिसिमा पनि आकर्षक बनौटका भूपीको धेरै महिलासँग हिमचिम थियो । प्रेमप्रसङ्गको बारेमा उनलाई सोध्दा जवाफमा उनी 'धेरै जनाको बसिसकेको घर उजाडिन्छ, भो कुरा नगरौँ' भन्ने गर्थे ।

व्यक्तिगत आचरण, चरित्र र जीवनशैली हेर्दा भूपी बुर्जुवा हुन्, यसमा शङ्का छैन । मार्क्सवादले 'व्यक्तिको विचार मात्रै कम्युनिस्ट भएर हुँदैन, व्यक्ति पनि कम्युनिस्ट हुनुपर्छ' भने पनि मूल्याङ्कनको पल्ला  हेर्ने हो भर्ने व्यक्तिलाई होइन व्यक्तित्वलाई हेर्नुपर्छ । सोहीअनुसार भूपीको कृतिलाई हेरेर उनको धरातल के हो, पारख हुनुपर्छ । सुरुमा मार्क्सवादी विचारधारामा अडिग रहेर सर्वहारा वर्गको कवि बनेका भूपी आलोचनात्मक यथार्थवादी कविमा प्रखर उत्रिए । उनको कविता वैशिष्ट्य व्यङ्ग्यचेतना, सङ्गीतचेत र समसामयिक बोध हो । पञ्चायत व्यवस्थाभित्रै प्रज्ञा प्रतिष्ठानको प्राज्ञ भएर पञ्चायतविरुद्ध बोल्ने भूपी जस्तो अर्को मान्छे देखेको छैन । भूपी सरल व्यवहारका र रसिला त हुँदै हुन्, परिआउँदा कसिलो पनि बन्न सक्ने हिम्मत पनि थियो उनमा ।

(भूपीबारे लेखिएको 'कवि भूपीः मूल्याङ्कन र विश्लेषण' किताबका लेखक बरालसँगको कुराकानीमा आधारित )