कृपया, शिक्षा क्षेत्रलाई राजनीति मुक्त पारौँ

हुनत विश्वविद्यालयलाई व्यारेक बनाउनुपर्छ भन्नेहरू संग यस्तो प्रस्ताव गर्नु , मूर्खता हुन सक्छ । तर पनि यो भन्नै पर्छ , अब हाम्रो मुलुकमा राजनीति गर्न विद्यार्थीको प्रयोग नगरे पनि चल्ने भैसकेको छ । निर्दलीय पञ्चायती कलामा , राजनैतिक पार्टीहरू प्रतिबन्धित थिए , पञ्चायती पक्षधरहरूका लागि मात्र मुलुकको राजनीति पेवा थियो । असहमत विचार वर्जित थियो । तर चेतनाको फराकिलो संसारलाई जान्न बुझ्न खोज्ने विद्यार्थी वर्गले स्वतन्त्र विद्यार्थी युनियनको नाममा फरक प्रतिपक्षीय राजनीतिको स-सानो प्रयोगका लागि स्थान बनाएका थिए, महाविद्यालय र विश्वविद्यालयहरूमा । विद्यार्थीहरूले आफ्नो संघर्षका कारण विश्वविद्यालय र कलेजलाई बाह्य राजनीतिको ठाडो हस्तक्षेपबाट स्वायत्त राख्न सकेका थिए । फलस्वरूप विद्यार्थी युनियनको रूपमा बहुदलियताको स-सानो अभ्यास सीमित ठाउँमा भएपनि सम्भव भएको थियो । विद्यार्थी युनियनको चुनाबमा भाग लिने बिभिन्न प्रतिबन्धित पार्टीप्रति वफादार विद्यार्थी संगठनहरू थिए र स्वतन्त्र विद्यार्थी युनियनको चुनाबकालागि ती विद्यार्थी संगठनहरूका बीच हुने भिडन्तले बहुदलीय राजनीतिक चुनाबको स-सानो झझल्को गराउँथ्यो । तर पनि सबै कुरा राम्रो भने थिएन । कतिपय कलेजमा विद्यार्थी युनियनको नाममा हुने राजनीतिले, पठनपाठन गतिविधिको सम्पूर्ण रूपमा धज्जी उडाउने गरेकोहुन्थ्यो भने कहीँ राजनीतिको नाममा बिभिन्न समूहबीच गुण्डागर्दीका वारदातहरू महिनौसम्म चलिरहेका हुन्थे । यिनै विद्यार्थी राजनीतिका तनाबहरूले कतिपय स्थानमा हुने भिडन्तहरूमा मृत्यू र अङ्गभङ्ग बिच्छिन्न हुने घटनाहरू नभएका पनि हैनन् । थुप्रै व्यवधान, हिंसा र अप्ठ्याराहरूबीच पनि विद्यार्थी राजनीतिले , मुलुकमा रहेको एकदलीयताको राजनीतिक तानाशाहीभित्र, फरक विचार अभिव्यक्ति र क्रियाशिलताको एउटा स-सानो वैकल्पिक प्रयोग स्थल छुट्याइदिएको थियो र विविध विद्यार्थी संगठन र युनियनको चुनाब यसैका लागि थियो भनेर मान्नु पर्छ , त्यतिबेलाको परस्थितिमा विद्यार्थी राजनीति उचित थियो भन्ने मान्ने हो भने पनि ।

तर आज परिस्थिति पूर्ण फरक छ । अहिले खुला राजनीतिमा कसैलाई दल खोल्न र विचार राख्न कसैले प्रतिवन्ध गरेको छैन । हाम्रो मुलुकमा असंख्य राजनीतिक र व्यक्तिगत विचार बोकेका दलहरू अस्तित्वमा आएका छन् र ति कृयाशिल नै छन् ।यहाँसम्म कि अहिले शान्त रूपमा राजनीतिक विचार र दर्शन बोकेका दलहरू बाहेक , फरक विचार बोक्नेहरूलाई मार्नै खोज्ने वा सफाया गर्नु पर्छ भन्ने व्यवहारिक फर्मान जारि गर्ने दलहरू पनि वैध अवैध रूपमा कार्यरत छन् मुलुकभरि । राजनीतिको अखाडा सबैका लागि खुला छ र मन लागे भिड्न सजिलो छ अहिले ।

राजनैतिक दलहरू बाहेक हरेक वर्गीय , पेशागत , तह र तप्काका नेपालीहरू कुनै न कुनै दलको समर्थक युनियन वा भ्रातृसंगठनमा लागेर राजनीतिमा होमिएका छन् वा त्यो अवसर पाएकै छन् । वास्तवमा भन्ने हो भने अहिलेको नेपालमा यस्तो कुनै कुनो छैन, जहाँ राजनीतिको सुगन्ध वा दूर्गन्धले नाकै थुन्न पर्ने परिस्थिति नआओस् । भन्नुको तात्पर्य , राम्रो -नराम्रो दुवै गन्ध अति भए पछि नाक थुन्नै पर्छ , सहन गाह्रो पर्छ ।

मुलुकको अति राजनीतिकरणले हरेक क्षेत्र , पेशा र वर्गमा ठाडो र तेर्सो बिभाजनहरूको अनुभव हामीले गर्नुपरेको छ । राजनीतिको प्रयोग मुलुकका लागि एउटा निश्चित सीमासम्म उचित र आवश्यक भए पनि , हरेक पक्ष र क्षेत्र यसैको चपेटामा परी मुलुकलाई नै गतिहीन अवस्थामा ल्याइपुर्‍याउने कारक बन्न पुग्छ भने , यसका बारेमा हामीले सोच्नै पर्ने हुन्छ । नेपालको कुरा गर्दा , नेपाली जनजीवनको अति राजनीतिकरण र बिभाजनलाई अलिक खुकुलो र सजिलो बनाएर मुलुकवासीका लागि सहजता प्रदान गर्नु पर्ने समय आइसकेको छ भन्नै पर्ने हुन्छ । यसमा पनि उचित पठन –पाठनका लागि पर्याप्त ध्यान र प्रयास जुटाएर भोलिका लागि असल र सफल नागरिक बन्ने प्रयासमा जुटेका कलेज र विश्वविद्यालयका विद्यार्थीहरूले आ-आफ्नो प्राथामिक महत्वको कुरामा बढी जोड लगाउने परिस्थिति प्रदान गर्न शिक्षा आर्जनका यी पवित्रस्थलहरूलाई राजनीति निरपेक्ष राख्नै पर्ने भएको छ ।

विद्यार्थी चेतनाका पुञ्ज हुन् र उनीहरूले मानव जीवनका हरेक विषय र पक्षका बारेमा ज्ञान राख्नु आवश्यक छ । मुलक भित्रै कलेज वा विश्वविद्यालय परिवेशभन्दा बाहिर भैराखेका वा हुने राजनैतिक घटनाक्रमको बुझाइ र संलग्नताबाट विद्यार्थी बिमुख रहेका हुँदैनन् र हुन पनि हुँदैन । प्रत्यक्ष राजनीतिको प्रभावबाट बाहिर राखेर पनि , विद्यार्थीले राजनीति बुझ्दै नबुझ्ने कुरा हैन , चाहेर वा नचाहेर यो बुझिन्छ नै । यो विधिले गरिने बुझाइ अझ , निष्पक्ष र वस्तुगत हुन सक्छ । तर यो खालको ज्ञान र अनुसन्धानको प्रयास स्वतन्त्र र निरपेक्ष भयो भने बढी वस्तुगत पनि हुनसक्छ । विद्यार्थीलाई कलेजदेखि झण्डा र नाराको कढी पिलाएर दिक्षित गरिरहनु पर्ने जरुरत कत्ति पनि छैन । सकृय राजनीतिको नशा भएकाहरूलाई , खुला राजनीतिको पर्याप्त अवसर उपलब्ध छँदैछ । शिक्षालयलाई राजनीतिको प्रयोगस्थल बनाएर , अधिकांश विद्यार्थीको भावना र आवश्यकतासंग खेलबाड गर्नु पर्ने कुनै जरूरत र अधिकार कसैलाई पनि नहुन पर्ने हो ।

पढाइ , अनुसन्धान र अध्ययनका समयमा विद्यार्थीले तिनै कुरालाई उच्च महत्वकासाथ अपनाएर निस्कन सके भने , हाम्रा बीचमा सक्षम जनशक्तिको पहुँच सुलभ हुन्छ । मुलुकलाई वा हामीलाई विश्वविद्यालय र कलेजले अध्ययन, अनुसन्धान, खोज र सामर्थ्यले सुसज्जित असल नागरिकहरू उत्पादन गरी सुम्पन्नु पर्छ , त्यो तिनको पहिलो र एक्लो कर्तव्य हो । विचार र व्यवहारले संकीर्ण , क्षमताका हिसाबले शुन्य र अध्ययन-अनुसन्धानबाट भागेर , बिभिन्न राजनैतिक नेताहरूका वरपर घुम्ने बानी परेक क्षमता बिहीन विद्यार्थी नेताहरूलाई आफ्नो , भावी राजनितिको लञ्चिङ प्याडको रूपमा कलेज र विश्वविद्यालय को राजनीति जरूरत परे पनि , ९९% विद्यार्थी शिक्षा क्षेत्र राजनीतिमुक्त होस् भन्ने चाहन्छन् । के नेपालमा यस्तो हुन सम्भव होला ?

-कृष्ण पौडेल