सस्तो र सजिलो उपचार

नरेन्द्र रौले

पेशाले पर्यटन ब्यबसायि कुपण्डोल, ललितपुरका सरोज निरौला (नाम परिवर्तन) ३८ प्रोस्टेटाइटिस रोगबाट नराम्ररी ग्रसित बने । प्रोस्टेट ग्रन्थि सुन्निने समस्याले चार बर्ष सम्म उनी यो रोगबाट थलिए । अन्डकोष दुख्ने,

ढाड दुख्ने, पिसाव पोल्ने, पिसाव गर्न गाह्रो हुने समस्याले बेस्सरी सता

इएका उनी उपचारका लागी कहा मात्र धाएनन् ? काठमाडौ देखि दिल्ली, मद्रासका अस्पताल सबैतिर चहारे । निको हुने आशामा पाच लाख रुपिया भन्दा धेरै खर्चिएका निरौलाले जीवन देखि हार खाइसकेका थिए । संयोगले होमियोप्याथिक उपचार पद्धति बारे थाह पाए । एक डाक्टर मार्फत भक्तपुर इन्टरनेशनल होमियोप्याथिक क्लीनिकको सम्पर्कमा पुगेका निरौलाले क्लासिक होमियोप्याथिक उपचार गराएको चार महिनामै ठीक भए । त्यसपछि उनलाइ कहिल्यै यो रोगले च्यापेन । जम्मा पाच हजार रुपियामै उनको सम्पुर्ण उपचार सम्पन्न भयो ।

भक्तपुर ३ गछेका विश्वराम खोजु ३१, हातखुट्टा झम्झमाउने, कामै गर्न नसक्ने अबस्थामा थिए । तीन बर्ष सम्म उनी पुरै हिंडडुल गर्न पनि सकेनन् , उपचारका लागी काठमाडौका कुनै अस्पताल बाँकी राखेनन् । पचास हजार भन्दा धेरै रुपिया“ खर्चिए । डेढ बर्ष सम्म एलोप्याथिक औषधि खाए तर पनि सञ्चो भएन । आफ्नो घर नजिकैको भक्तपुर इन्टरनेशनल होमियोप्याथिक क्लीनिकमा उनले जँचाए । डाक्टरको सल्लाहमा औषधि सेवन गरे । यसको छ महिनामै उनको रोग ठिक भयो । काठमाडौ“का अस्पताल चहार्दा पचास हजार भन्दा धेरै रकम खर्च गरेका विश्वरामले यहा“ पा“च हजार मात्र खर्च गरे । उनी भन्छन् । “एलोप्याथिकको जस्तो झोलाभरी औषधि बोक्नुपरेन । दुइ महिनाको एउटा गोली भए पुग्छ । ” अहिले टाउको दुख्ने, ज्वरो आउने लगायत सामान्य रोगले समाउदा पनि उनी उपचार गराउन होमियोप्याथि औेषधि नै प्रयोग गर्छन् । भक्तपुर सुकुलढोकाकि सोनि वैद्य, २२ ग्लोमेरुलो नेफ्राइटिस ( मृगौला सुन्निने) बाट ग्रसित किशोरी हुन् । पटक पटक बेहोस हुने, शरीरको विभिन्न भागमा सुन्निने, (विशेष गरी खुट्टा ) , पेट दुख्ने, धेरै ज्वरो आउने, पिसाव पोल्ने, कमजोरीपन देखा पर्ने गथ्र्यो । प्रचलित उपचार विधिबाट जति उपचार गराउदा पनि निको भएन । होमियोप्याथि उपचार गराएको १० महिना भित्रै पुरै रोग निको भयो । यसका लागी पन्ध्र सय

रुपियाँमै सबै काम सम्पन्न भयो । माथिका यिं केहि प्रतिनिधी उदाहरण मात्र हुन् । एलोप्याथिक उपचार गराएर, धेरै धन पैसा खर्च गरेर, देश विदेसका अस्पताल धाएर, निको नभएका बिरामी होमियोप्याथि उपचारपश्चात् पूर्णतया निको भएका बलिया प्रमाण हुन् ।

अस्पताल धाइरहनु नपर्ने, धेरै औषधि खान नपर्ने, सस्तो सर्बसुलभ ढंगबाट उपचार गराउन सकिने भएकाले होमियोप्याथि उपचार पद्धतिमा बिरामीहरु आकर्षित हुँदै गएका छन् । एलोप्याथि डाक्टरहरुले पनि होमियोप्याथिकै उपचार पद्धति बढि प्रभावकारी भएको ठान्न थालेका छन् । डाक्टर सुन्दरमणि दिक्षितले आफ्नो क्लीनिकमा आउने बिरामीहरुलाइ होमियोप्याथि क्लीनिकमा जान सल्लाह दिन्छन् । कसरी धेरै नाफा कमाउने भन्नेमै डाक्टरहरु बढी केन्द्रित भएका बेला आखिर किन दिक्षितले होमियोप्याथि प्रति विश्वास राख्छन् त ? “होमियोप्याथि निकै सस्तो छ र यसले शरीरमा कुनै प्रकारको हानी नै गर्दैन ।” दीक्षित भन्छन् । उनका अनुसार एलोप्याथि औषधि ज्यादै महंगो, सिमित ब्यक्ति, बर्ग र समुदायका ब्यक्ति माझ उपलब्ध छ । गरिब जनता सम्म पुगेन र उनीहरुमा औषधि किन्ने क्ष्ँमता नै भएन । यस्तो बेला होमियोप्याथि उपचार पद्धति नेपाल जस्तो गरिब मुलुकका जनताका लागि निकै उपयोगी हुने दिक्षितको ठहर छ ।

ब्यक्तिको लक्षणको समानताका आधारमा उपचार गरिने एक चिकित्सा पद्धति नै होमियोप्याथि चिकित्सा हो । यो उपचार पद्धतिमा विरामीको शारीरिक, मानसिक तथा भावनात्मक अवस्थालाइ विचार गरेर सम्पुर्ण रुपमा उपचार गरिन्छ । अप्रेसन गर्दा समेत कुनै मेसिनको समेत प्रयोग नगरी उपचार गरिन्छ । यस प्रकारको उपचारमा रोगको निर्मुलिकरण भित्र देखि बाहिर सम्म हुने गर्छ । बनस्पति , प्राणि र खनिज आदिको प्रयोग द्वारा निर्मित औषधिले कुनै साइड इफेक्ट पनि एकदमै न्युन हुने गर्छ । कुनै बिरामी टाउको दुखेर एलोप्याथिक डाक्टर कहा“ जा“दा उसले सिटामोल लिएर फर्किन्छ तर होमियोप्याथि डाक्टरले बिरामीको सिंगो जीवन, आनीबानी, ब्यबहार, खानपान, पारिवारिक अबस्था बारे बुझेर मात्र औषधि दिन्छ । यिं दुइ उपचार पद्धतिको फरक नै यहि छ ।

होमियोप्याथिका फाइदा धेरै भएकाले नै होला यस उपचार पद्धति प्रति बिरामीहरु आकर्षित बन्दै गएका छन् ।

बिरामीहरुले धेरै औषधि किन्नुपर्ने, निरन्तर खाइरहनुपर्ने झञ्झट यसमा ब्योहोर्नु पर्दैन । निकै सस्तो छ र यसले साइड इफेक्ट गर्दैन । विरामीको लक्षणको गम्भिरताका आधारमा औषधि दिइन्छ । एक पटक ठिक भएपश्चात् फेरी कहिल्यै औषधि खानै पर्दैन । पटक पटक अस्पताल धाइरहने कष्ट पनि गर्नुपर्दैन । बिशेषगरी नेपाल जस्तो मुलुक र अझ ग्रामिण भेगका बासिन्दाहरुका लागी होमियोप्याथि उपचार एकदमै सुहाउ“दो र अपरिहार्य छ ।

शहरमा विस्तारै युवा पुस्तामा पनि होमियोप्याथि पेशा प्रति आकर्षण बढदै गएको छ । नेपालमा होमियोप्याथीको पढाइ जम्मा दुइ ठाउमा मात्र हुन्छ , बिराटनगर र भक्तपुर । बिराटनगरबाट होमियोप्याथिको

पढाइ सुरुवात भएको हो । बि सं ०५९ सालमा नेपाल होमियोप्याथि मेडिकल कलेज बिराटनगरले स्नातक तह (बिएचएमएस) सुरु गरेको हो । पश्चिमका बिभिन्न भाग, पहाड तराइ देखि काठमाडौ र दिल्लीबाट पनि अध्ययनका लागी बिराटनगरमा विद्यार्थीहरुको भीड बढिरहेको छ । साढे पाँच बर्षमा पुरा गरिने यो कोर्ष ब्याचुलर अफ होमियोप्याथी एण्ड मेडिसिन सर्जरी (बिएचएमएस) एमबिबिएस सँग मिल्दोजुल्दो छ । यो कोर्षको अध्ययन पुरा गर्न साढे पाँच लाख लाग्छ । ०५९ देखि अहिले सम्म तीन वटा ब्याचका विद्यार्थीहरुले विराटनगरबाट (बिएचएमएस) तहको पढाइ पुरा गरिसकेका छन् । यता भक्तपुरमा पनि बिराटनगरमा पढाइ सुरु भएको ठिक ६ बर्ष पछि ०६५ मा होमियोप्याथिको पढाइ सञ्चालन भयो । भक्तपुर होमियोप्याथिक मेडिकल कलेज, भक्तपुरमा होमियोप्याथी हेल्थ असिस्टेन्ट तहको पढाइ सञ्चालन हुने गर्छ । तीन लाख रुपियाँमा साढे तीन बर्षको यो कोर्ष पुरा गर्न सकिन्छ । अब नया भवन बनेपछि २० जना भर्ना लिने बताउछन् , प्रिन्सिपल अम्बिका प्रसाद ज्ञवाली । “ यस विषयमा चासो राख्ने विद्यार्थीहरु बढ्दैछन् ।” ज्ञवाली भन्छन् ।

विद्यार्थीहरुमा यस विषय प्रति मोह बढ्दै गएको छ । रोचक पक्ष त के भने, सुरुमा शारीरिक समस्या लिएर उपचार गराउन क्लीनिकमा आउने र निको भएपछि यहि विषय पढ्नहरु बढी छन् । बिराटनगरका इश्वरी खतिवडा , ३२ त्यसका उदाहरण हुन् । टनसिलको समस्याले ग्रस्त बनेपछि एलोप्याथिकमा थुप्रै चोटी धाए । पैसा पनि प्रशस्त खर्च गरे । तर निको भएन । आखिरमा दस रुपिया“मै होमियोप्याथिक औषधिले खतिवडाको रोग निको पार्‍यो। त्यसपछि उनलाइ यो विषय नै पढ्ने धुन चल्यो । यसैका लागी अमेरिकाको डिभी पनि त्यागे । “यसमा नाम र दाम दुबै छ । ” उनी भन्छन् । त्रिचन्द्र क्याम्पसबाट स्नातक उत्र्तिर्ण र त्रिभुवन विश्वविद्यालयमा स्नातकोत्तर द्वितिय बर्षमा अध्ययनरत उनी हाल भक्तपुर होमियोप्याथिक मेडिकल कलेजमा (बिएचएमएस) दोस्रो ब्याचका विद्यार्थी पनि हुन् । क्यान्सर, गलगा“ड रोगले ग्रसित बिरामीलाइ उनले निको पारिदिएका छन् ।

मध्यपुर ठिमी, भक्तपुरका रञ्जु र रोजी धौभञ्जार दुइ दिदी बहिनी हुन् । उनीहरु दुबै जना होमियोप्याथिमा आकर्षित बनेर पढिरहेका । सुरुमा रोजीलाइ रिंगटा लाग्ने, टाउको दुख्ने, बेहोस हुने, ज्वरो आउने समस्या थियो । एलोप्याथिक औषधिले जति उपचार गरेपनिउनलाय निको पार्न सकेन । होमियोप्याथिककै कारणले उनी निको भइन् । अन्तत उनले आफु मात्र होइन बहिनीलाइ पनि कलेज भर्ना गरिन् ।

भक्तपुरकि समिता शिल्पकार प्लस टु पछि नर्सिङ पढ्न चाहन्थिन् । शुषमा कोइराला मेमोरियल ट्रष्टमा प्रबेश परिक्षामा नाम निकालेकि समिताले साढे तीन लाख रुपियाँको आबश्यकता भयो । परिवारको आर्थिक कमजोरीका कारणले त्यो रहर पुरा गर्न पाइनन् । भक्तपुरको होमियोप्याथि क्लीनिकमा चार वर्ष काम गरेपछि अन्तत उनी पनि यहि पेशामा लागिन् ।

सन् १९९३ मा भक्तपुरका रबीन्द्र पुरी अध्ययनका क्रममा जर्मनी पुगेका थिए । त्यहा“ उनले अर्र्टुड लिन्डेम्यान नामक होमियोप्याथी डाक्टरलाइ भेट्ने मौका पाए । नेपालमा पनि यस विषय सम्बन्धि पढाइ सञ्चालन गर्न चाहेको र त्यसका लागी आबश्यक सहयोग गर्न अनुरोध गरे । डाक्टर अर्र्टुड यसमा सकारात्मक भइन् । आवश्यक सहयोग गर्न राजी भइन् । रबीन्द्र नेपाल फिरेपछि अम्बिका प्रसाद ज्ञवाली, शुसिल देवकोटा, लगायत केही सहकर्मीहरु मिलेर कलेज स्थापनामा जोडले लागे । “सिटिइभिटिले हामीलाइ चार बर्ष सम्म झुलायो ।” कलेज खोल्दाको संघर्ष सम्झिदै रबीन्द्र भन्छन् । चार बर्षको लगातार संघर्ष पछि मात्रै सिटिइभिटिले कलेज खोल्न स्वीकृति दिएको थियो । नेपालमा कलेज खोल्ने आफ्नो सपनालाइ ड्रिम प्रोजेक्ट पुरा भएका ठान्छन् उनी । यतिबेला भक्तपुर होमियोप्याथिक मेडिकल कलेज र भक्तपुर होमियोप्याथि क्लीनिकलाइ डाक्टर अर्र्टुड र उनका साथीहरुले सहयोग गरिरहेका छन् । नेदरल्याण्ड, स्वीट्जरल्याण्ड, स्पेन, इटाली, बेल्जियम, फ्रान्स लगायत मुलुकका डाक्टरहरुले फ्रेण्ड्स अफ नेपाल नामक संस्था खोलेका छन् । जुन संस्था नेपालीको सेवामा समर्पित छ । जस अन्र्तगत प्रत्येक बर्ष चार जना विद्यार्थीहरुलाइ छात्रबृत्ति प्रदान गर्ने, निःशुल्क औषधि दिने गरिएको छ । भक्तपुरको यो कलेजबाट पढाइ पुरा गरेका विद्यार्थीहरुलाइ सेवा दिनका लागी गाउमा पठाउने योजना छ विदेसीहरुको । यति मात्र होइन गाउमै बसेर सेवामा समर्पित हुनेहरुलाइ क्लीनिक नै खोलिदिने योजना पनि विदेसीहरुले बनाइसकेका छन् ।

१४ गते काठमाडौ“मा होमियाप्याथिको बारेमा एउटा सेमिनार नै गरियो । भक्तपुर होमियोप्याथिक क्लीनीकले आयोजना गरेको कार्यक्रममा जर्मनीका डाक्टर अर्र्टुड लिन्डेम्यान र भारतका डाक्टर एम के साहनी होमियाप्याथिको महत्व र यसको आबश्यकता बारे प्रष्ट्याए । जर्मनीमा सत्तरी प्रतिशत जनताले होमियोप्याथी उपचार पद्धति अपनाउने गरेको र हरेक तीन जना डाक्टर मध्ये एक जना होमियोप्याथी डाक्टर रहेको बताइन् । नेपालमा पनि यस क्षेत्रमा दक्ष उत्पादन गर्न सरकारले पहल गर्नुपर्ने कुरामा उनले जोड दिइन् । जनचेतनाको कमीले धेरै नेपाली जनतालाइ यसबारे थाह नभएकाले सरकारले यस तर्फ ध्यान दिनुपर्ने कुरामा डाक्टर एम के साहनीले सचेत गराए । “विकट गाउमा मेडिकल स्थापना गरिनुपर्छ, ज

नस्तर सम्म औषधि पुर्‍याइनु पर्छ ।” साहनीले भने ।

नेपालमा होमियोप्याथिको इतिहास

विश्वमा जर्मनीबाट होमियोप्याथिको सुरुवात भएको थियो । डाक्टर स्यामुयल हानेमानले यसको आविष्कार गरेका हुन् । नेपालमा राणाकालिन समयमा सुरुवात भएको पाइन्छ । त्यस बेला राजपरिवार र राणा परिवारबिच मात्र यो सिमित थियो । एउटा कथन अनुसार राणा प्रधानमन्त्रि मोहनशमशेरले हात्ती पालेका थिए । त्यो हात्तीको पेट दुख्दा होमियोप्याथिक औषधिको प्रयोगले निको भएको थियो । यो लगत्तै सुन्धारामा ज्ञानेन्द्र मोहन मेमोरियल होमियोप्याथिक अस्पतालको निमार्ण भएको थियो । राजा महेन्द्रको शासनकालमा अच्यूत बहादुर श्रेष्ठले दरबारमा होमियोप्याथिक चिकित्सकमा रुपमा काम गरेका थिए । बि सं २००७ सालमा राजा त्रिभुबनले न्युरोडस्थित् अखिल नेपाल होमियोप्याथिक एसोसियसनको उद्घाटन गरेका थिए । यस एसोसियसनमा अहिले पनि एक सय होमियोप्याथिक डाक्टरहरु कार्यरत छन् । हाल नेपालमा दुइ सय