असुरक्षित पूर्वोत्तर भारतका नेपालीहरूको पीडा

- कृष्ण पौडेल

बिगत केही हप्ताहरूदेखि नेपाली छापा र मिडियाका माध्यमहरूमा भारतको पूर्वोत्तर राज्य मेघालयका नेपालीहरूको दु:ख र पीडाले चर्चा पाएको छ । मेघालयका रैथाने खासी जातिले त्यहाँ सदियौँ वा दशकौँदेखि श्रमिक र पशुपालन व्यवसायमा लागेर जीवनयापन गरिरहेका नेपाली भाषीहरूमाथि गरेका हिंसात्मक आक्रमण , २० औँ नेपालीको हत्या र त्यसकारण सिर्जित मानवीय उत्सर्जनका घटनाहरूले नेपाली मिडियामा प्रशस्त ठाउँ पाएको देखिएको छ ।

स्थानीय खासीहरूले मेघालयका पहाडी क्षेत्रहरूबाट सयौँ नेपाली परिवारहरूका घर गोठहरू जलाएका छन् वा बलजफ्ति विस्थापित गराएका छन् । यी परिवारहरु सहाराबिहीन बनेर छिमेकी राज्य आसाम र बंगाल हुँदै नेपाल फर्किन थालेका समाचार पनि आइरहेका छन् । हामी नेपालीहरू मध्ये कतिपयलाई लाग्न सक्छ , यी नेपालीहरू को हुन् र कहिलेदेखि त्यहाँ पुगेर बसोवास गर्न थाले त ?

यी मध्ये कतिपय परिवारहरू विगत केही सय वर्ष भन्दा बढी समयदेखि भारतमा छरिएर रहेका हुन् भने अरू कामको खोजीमा नेपालबाट अस्थायी समयका लागि त्यहाँ पुगेका छन् । भारतको आसाम लगायत पूर्वोत्तर राज्यहरूमा ३,४ सय वर्ष अघिदेखि बसोवास गरिआएका नेपालीहरूको जनसंख्या पनि उत्तिकै विशाल छ । संख्या निश्चित किटेर भन्न नसकिए पनि , भारतका बिभिन्न प्रान्तमा छरिएर रहेका नेपाली भाषीहरूको संख्या ६० लाख देखि १ करोड बीच रहेको अनुमान छ । यो संख्या मध्ये , सिक्कीम, दार्जिलिङ गोर्खा पार्वत्य परिषद, उत्तराञ्चलको देहरादून वरिपरि पुस्तौँदेखि बसोवास गरिरहेको मोटामोटी १०-१५ लाख नेपालीहरू मात्र तुलनात्मक रूपमा सुरक्षित छन् । नेपालीहरूको सघन बसोवास क्षेत्रमा रहेका हुनाले अपेक्षाकृत रूपमा सुरक्षित जनसंख्या हो यो । हुनत दार्जिलिङ क्षेत्रमा पनि नेपालीभाषीहरू बीच नै गोर्खाल्याण्ड आन्दोलनको विषयमा पक्ष विपक्ष बनेर संघर्ष जारि छ र त्यहाँ नेपाली समूहरू बीच नै हिंसाका घटनाहरू फाटफुट देखिने गर्छन । तर पनि , यी क्षेत्रहरूबाट यी छिटपूट संघर्षका कारण नेपाली भाषीले आफ्नो थातथलो छाडेर हिँड्नु पर्ने अवस्था नआउला भन्न सकिन्छ ।

पूर्वोत्तर भारत विविध खालका जातिय, भाषिक र क्षेत्रिय रूपका हिंसात्मक द्वन्दहरूबाट आक्रान्त छ। मेघालय, मिजोरम, अरूणाचल, नागाल्याण्ड र मणिपुर जस्ता साना राज्यहरूमा नै नेपाली भाषी १० औँ लाखको संख्यामा छन् । तर नेपाली भाषीहरू पशुपालन, वा श्रमजीवी पेशामा रहेका हुनाले उनीहरू आफ्नो बजार खोज्नका लागि पनि त्यहाँ संगठित रूपमा बसोवासमा छैनन् – उनीहरूको बसाइ तितरवितर फैलावमा छ । त्यसकारण पनि संगठित जातीय आक्रमणका बेला उनीहरू बढी असुरक्षित छन् । अझ प्रशासन र पुलिसमा स्थानिय रैथाने जातिहरूको वर्चस्व रहेका हुनाले , आँफूमाथि आक्रमण भैसके पछि पनि न्याय वा सुरक्षाका लागि नेपाली भाषीहरूको पहुँच झनै दयनीय बन्न पुग्छ । पूर्वोत्तर भारतको सबैभन्दा ठूलो राज्य आसाममा २० औँ लाख नेपाली भाषीहरू छरिएर बसोवास गरिरहेको अनुमान छ । सन् १९८० आसामको को जातिय दंगामा सयौँ नेपालीहरू मारिएका थिए भने , भित्री गाउँ र वस्तिहरूमा मारिएका , लुटिएका वा विस्थापित बनाइएका नेपालीहरूको आँकडा नै उपलव्ध भएको थिएन । अहिले पनि जारि रहेको आसामको उल्फा, बोडो र कार्बी जातिको संघर्षका दौरान, उग्रवादी संगठनले हिंसा मार्फत राज्य र केन्द्र सरकारमाथि आफ्नो दबाब दिनका लागि पनि असहाय नागरिकहरूको कत्लेआम गर्ने गरेका छन् र यो हिंसात्मक द्वन्दमा विवश ‘बलीको बोका’ बनाइएका छन् असहाय नेपाली भाषीहरू । यसरी उग्रवादी संगठनहरूको लागि ‘ एक्सपेण्डेबल आइटमको ‘ रूपमा नेपालीहरूको प्रयोग हुने क्रम जारि छ भारतमा, तर पनि यस प्रति चासो र संवेदनशिलता कसैले देखाइरहेको छैन । भारतको केन्द्र सरकारको हातहरूले पनि नभेट्टाउने राज्यस्तरका राजनीतिक, प्रशासनिक जालझेल र विविध स्वरूपका हिंसात्मक द्वन्द तथा खिचातानीले समाजको सबैभन्दा असहाय समूहले त्यसको भार बोक्नु पर्दा अधिकांशत: नेपालीभाषीहरूले त्यो भूमिका निभाउनु पर्ने जटिल अस्तित्वको बोझ खेपिरहेछन् पूर्वोत्तर भारतमा छरिएका नेपालीहरू ।

एकातिर भारतीय केन्द्र सरकारको नीति र स्थानिय द्वन्दमा खेल्ने उसको नीति अर्को तिर राज्य सरकारको नोकरशाही तन्त्र, पुलिस र उग्रवादी संगठनहरू बीचको प्रोक्सी युद्धमा यसरी नेपाली भाषीहरू जल्ने र मर्ने क्रम जारि छ । आज वस्ति वस्तिहरूमा र घर र गोठमा सुतिरहेका नेपालीहरू आफ्ना वस्तुभाउहरू संग संगै जलेर मर्न र बाँचेमा खेदिन वाध्य छन् तर यो चित्कार नेपाली कानको कानेगूजी छेडेर भित्र जान सकेको छैन । नेपाल भित्र बसोवास गरेका ४० औँ लाख भारतियहरूले नेपाली राजनैतिक दलहरूको असीम दयाबाट नागरिकता प्राप्त गरेर एक मधेश एक प्रदेशको गीत गाउने क्रान्तिकारी बनिसके । कतिले उत्तर प्रदेश र बिहारमा बसेर नै घरमा नेपाली नागरिकता मगाए ! तर आज भारतमा शताब्दियौँ अघि ब्रिटिश उपनिवेशकालमा पुर्‍याइएका ५० औँ लाख नेपालीहरूको नियति राशन, कार्ड, मतदाता नामावली र नागरिकताको कागजमा दर्ता हुन नसकेर , परिचिय बिहीन भौँतारिन र खेदिन वाध्य बनेको छ । अबको २ वर्ष भित्रमा, भारत सरकारले आफ्ना १ अरब २ करोड भन्दा बढी नागरिकलाई कम्प्युटराइज्ड बायोमेट्रिक प्रमाणपत्र ( स्मार्ट कार्ड) ले सुसज्जित गर्ने कार्य गर्दै छ जसले जागिर, बसोवास र व्यवसायमा नया आधार तयार गर्ने छ , तर त्यतिबेला लाखौँ भारतिय नेपालीहरू परिचय बिहीन ठहराइने निश्चित छ ।

नेपाल , नेपाली र नेपाली भाषीहरू माथि राष्ट्र भित्रै वा बाहिर अमानवीय प्रताडना यसरी जारि रहँदा पनि , हरेक झिना मसिना राजनीतिले सडक र मुलुक तताउन वा जलाउन तयार हुने नेपालीहरू भने कानमा तेल हालेर नेपाली राजनीतिको सदबहार तमाशा हेर्दै ताली पिट्न व्यस्त छौँ कि जस्तो देखिन्छ । यही बीच, पूर्वोत्तर भारतमा छरिएर रहेका लाखौँ लाख नेपालीहरू भोलिका दिनमा उत्सर्जित बनाइए भने त्यो भयावह बोझलाई हामी कसरी बहन गरौँला , जबकि मोटामोटी १ लाख नेपाली भाषी भुटानी शरणार्थीको समस्याले हामीलाई बिगत २० वर्षदेखि गाँजेकै छ !