सन्दर्भ : कुशे औँसी, बाबुको मुख हेर्ने दिन र मोती जयन्ति

 

भोलि अर्थात अमावश्या तिथि भदौ ४ गते २०६६ साल ( २० अगस्त २००९ साल) , नेपाली परम्परा अनुसार तीन वटा सन्दर्भहरूको महत्वपूर्ण दिन हो ।

नेपाली हिन्दू परम्परा अनुसार यो दिन कुशे औँसी हो । हिन्दू पूजापाठ र पवित्रता विधिमा कुशको ठूलो महत्व छ । कुश घाँसको एउटा प्रकार भएपनि, हिन्दू मान्यतामा यसलाई वर्षको एकपटक यही दिनको सन्दर्भ पारेर मात्र काट्न वा वितरण गर्न सकिन्छ। पुरेत्याईँ पेशाका ब्राम्हणहरूले,आ-आफ्ना यजमानहरू कहाँ गएर यो दिन बिहानै कुश लगेर छोडिदिने चलन छ । यही सुकेको अवस्थामा रहेको कुशलाई वर्षभरि हुने पूजापाठ र अन्य शुभकार्यमा प्रयोग गर्नु पर्ने भएकाले,यो दिनमा यसको संग्रह गरेर घरघरमा राख्ने हिन्दू परम्परा रहेको छ । यो दिन कुश संकलन नभएका घरमा भने पूजापाठ पर्दा ब्राम्हण स्वयंले आफ्नो घरबाट यजमानकहाँ पुर्‍याइदिने पनि गर्दछन् । अनि, कुशे औँसीलाई नेपाली गाउँघर र शहरमा पनि विशेषत: तीज पर्वको वास्तविक शुरूवात भएको रूपमा लिइने गर्छ । तीजको दरखाने दिन र भोलिपल्टको तीज व्रत पर्वका लागि चेलीबेटीहरूलाई उनीहरूका घर घर गएर माईत ल्याउन निम्ताउने चलनमा कुशे औँसीको आगमनले शिघ्रताको आभास थप्छ । यो नेपाली सामाजिक परम्परामा चाडवाडहरूको शुरूवातको संकेत द्योतक पनि हो ।

भोलिको दिनलाई बाबुको मुख हेर्ने दिनको रूपमा पनि नेपालमा मान्ने परम्परा छ । आफ्ना स्वर्गे भैसकेका पितालाई छोराछोरीहरूले , पवित्र तीर्थस्थलहरूमा गएर पितृतर्पण वा श्राद्ध गरी पितृभक्तिको श्रद्धा दर्शाउने गर्छन् , भोलिको दिनमा । जीवित पिताहरूलाई नया वस्त्र , फूलमाला, नगद वा गहना अर्पण गरी पूजा गरी आशीर्वाद लिने कार्यहरू गर्दै यो दिनको सन्दर्भलाई महत्वसाथ लिइएको पनि पाइन्छ । आफ्नो जन्म, पालनपोषण र सफलतामा योगदान गर्ने माता पिताको महान कार्यप्रति कृतज्ञता अर्पण गर्न कम्तिमा पनि वर्षमा छुट्टाछुट्टै एक एक दिन श्रद्धाभक्तिले गरिने यस्ता कार्यहरूले हाम्रो महान परम्पराप्रति हामीलाई गौरवशाली बन्न सम्झाउँछन् ।

नेपाली भाषा साहित्य कला र राष्ट्रियताको मोहमा हुरुक्क हुनेहरूका लागि भोलिको दिन नेपाली साहित्यका युवाकवि मोतीराम भट्टको जन्मजयन्ति पनि हो ।वि. सं १९२३ भदौ औँसीको दिनमा काठमाण्डौको भोसीको टोलमा जन्मेर ३० वर्षकै कलिलो उमेर वि सं १९५३ को उही भदौको कुशे औँसीका दिन स्वर्गीय हुने मोतीराम भट्ट नेपाली साहित्य आकाशका एउटा जाज्वल्यमान उज्जवल नक्षत्र हुन् ।श्रृंगारिक रसका कविता, समस्या पूर्ति र गजलहरूको लेखनमा आजपर्यन्त नेपालीमा मोतीरामलाई उछिन्ने हैसियत कसैको बनेको छैन। उनको जीवनको अर्को महत्वपूर्ण योगदान थियो: बिर्सिएका आदिकवि भानुभक्तलाई नेपालीहरूको समक्ष ल्याएर चिनाउनु र उनलाई आदिकविको स्थानमा पुर्‍याउनु । भनिन्छ , मोतीराम भट्टले भानुभक्तलाई प्रचारमा ल्याउन र उनको नेपाली साहित्यप्रतिको योगदानको खोजी नगरिदिएको भए,आज भानुभक्तलाई सायदै कसैले स्मरण गरिरहेको हुन्थ्यो। आफ्नो तीस वर्षे जीवनमा पनि क्मलपना न गर्न नसकिने संख्यामा उच्च कोटिका कृतिहरू: मनोद्वेग प्रवाह, पञ्चक प्रपञ्च र तीजको कथा, पिकदूत, गजेन्द्र मोक्ष, गफास्टक, उषचरित्र, भ्रमरगीत, कमलभ्रमर र अनेकौँ फूटकर कविता, गीत र गजलहरू जस्ता साहित्यिक कृति दिएर जाने कवि मोतीराम भट्टको योगदान नेपाली साहित्य संसारमा अतुलनीय छ। नेपाली साहित्यको गजल विधाका उनी पिता नै मानिन्छन्।  कवि मोतीराम भट्टलाई अंग्रेजी साहित्यका यस्तै कलिलो उमेरमा स्वर्गे भएका पुरोधा कवि स्रष्टाहरू: जोन किट्स र पिबी शेलीको उच्च स्थानमा राखेर बुझकी साहित्यानुरागी नेपाली आस्वादकहरूले लिने गरेको पाइन्छ । यस्ता महान नेपाली कविप्रति यो अवसरमा हार्दिक भावपूर्ण श्रद्दाञ्जली !!!