बैदेशिक रोजगारमा पाएको बिचलन

बिजय कुमार श्रेष्ठ (माधब)
कटुन्जे ९, चरङ्गेफेदि धादिङ्ग -हाल बलाद ईराक

आफनो जन्मभुमीलाई चटक्क छाडेर एउटा अपरिचित गन्तव्यको पाईलालाई नचाहँदा नचाहँदै पनि अङ्गाल्न कसलाई क्षम्य थियो र, तर पनि परिवेशले भनु या बाध्येताले भनु या त रहर नै लागेर भनौ आफनो देशको सेवक बनेर देश र देशबासिको लागी आफुमा भएको पराक्रम देखाउन रहर हुदा हुदै पनि मुग्लान पारिको सिरेठो र गोलार्द्धको लार्भा सरिको तातो गर्मीलाई आफनो कर्मको साथ बनाउन बाध्य हुनु परेका छौ आज हामी । अनेक बाधा ब्याबधान र अड्चनहरुको सामना गर्दै आफनो सन्ततीले पाएका दुखका पलहरुलाई केहि हदसम्म भए पनि सुखको सास फेर्न पाउने आशाको पोका लिएर आफुलाई परदेशीको सुचीमा छाप लगाउन बाध्य भएका छौ ।

जब परदेशको सपनाले आफनो मनमा बासस्थान लिन थाल्दछ त्यस पछि उसको अगाडि स्वादेशि मनको भावनाहरु बिलिन भएर तुहिन थाल्दछ । हरेक दिनको सपनामा परदेशीको भुमीकामा आफुलाई पाउन सफल हुन जान्छ । फेरि हाम्रो समाजमा परदेशी भन्ने बित्तिकै अलि सद्भावको नजरले हेर्ने परिपाटि छ । परदेश जानु भनेको आफनो भविष्य नै परिवर्तन गर्नु हो भनेर बुझनेहरुको कमी पनि छैन हाम्रो समाजमा त्यसैले छिट्टै धनि बन्ने हेतुले हतारिएर आफनो भुमी छाड्ने उत्सुकताले पिरोल्न थाल्दछ । आफुमा भएको क्षमता के हो र कार्य दक्षता के हो हामीले त्यो कुराको ध्यान दिन बिर्सिएर केबल मुग्लानियाको दर्जामा आफुलाई उभ्याउन हतारिन्छौ । न त हामी कुनै पनि शिपमा दक्षता हासिल गरेका हुन्छौ न त अनुभविको पाठ लिएका हुन्छौ । तर पनि हामीलाई मनग्य रुपैयाँ कमाईन्छ भन्ने आशाका भारि बोकाई दिनेको कमी हुदैन ती हाम्रा मानव रुपी तस्करका मुकुण्डोको खोल आडेकाहरुबाट तत्काल नै धनि भएको कथा सुनाउन पछि पर्दैनन् । गरिबि र बेरोजगारको मारले लालईत भएका हाम्रा कोमल मन त्यसै अतालिएको बेलामा रसबरि जस्ता मिठा माधुर्य स्वाँरको गुलाबी भाषण रुपि शब्द जालले हाम्रा मन मस्तिष्कमा बर्जपात गराई दिन माहिर हुन्छ ति हाम्रा मानव रुपि तस्करका मुकुण्डो भिरेका महापुरुष ।

अब हाम्रो परदेशी बनि छिट्टै धनि भएर एस-आरामको जीवन बिताउने सपनाहरु अगाडि बड्न सुरु हुन्छ जब हामी जमीनको सतहलाई छाड्दछौ । कुन देशमा जाने र त्यहाँ गएर के काम गर्ने हो भन्ने कुराकोसम्म आफुमा ज्ञानको कमी भएको हुन्छ किन कि थिचोमिचो र कहाली लाग्दो बेरोजगारीको तड्पाईले आत्तिएका मनहरुलाई सोध्ने मौका कहाँ मिल्छ र केबल आफनो मन परदेशको भुमीमा पाईला हाल्न पाए त सुख र आन्नदको सास फेर्न पाईन्छ भन्ने तिर मात्र दौडन आतुर भई रहेको हुन्छ । त्यति बेला हामीलाई जान्ने उत्सुकता पनि त्यति जागेर आउदैन । चारै तिरबाट चपेटाले पिल्सिएर आफनो जीवनलाई धिकार्न बाहेक अरु उपाय हामीसँग के नै हुन्थ्यो र त्यहि माथि पनि साहुको ठुलो धनरासिको चर्कोसाँवा ब्याजले हाम्रो मनपाटल माथि चटयाङ बसा्रएको हुन्थ्यो । जे जस्तो परिस्थिती आई परे पनि जुध्ने अठोट लिएर हामी परदेशीएका हुन्छौ । आफुलाई बिदेशि भुमीमा कर्म थलोको जग बसालेर आफना सपनाहरुलाई साकार पार्न तिर हतारिएका हुन्छौ । आफनो मनगन्ते कौतुहलहरुसँगै उड्दा उड्दै आफनो गन्तव्य स्थानको पराकाष्टमा ल्याएर ओरालि दिन्छ र आफना आफना साहु र कम्पनीको हातमा सुम्पनलाई मनहरु फेरि हतारिएको हुन्छ । आफुसँगै आएका साथि भाई सङ्गीहरु आफनो आफनो गन्तव्य तिर पाईला चालि सकेका हुन्छन तर आफनु भने कोहि आउदैन तिम्रो मालिक म हु ल हिड जाम भनेर लिनको लागी लिन आउने कोहि भएन । दिनका प्रहरहरुले डाडाकाटि सक्यो तर पनि आफनो गन्तव्यको सुरुवात गर्ने बाटाहरु अलमल्ल नै रहयो ।

सुन्ने गरेको त थिए कयौं नेपाली आमाका सन्तानले आफनो बैदेशिक रोजगारिको शिलशिलामा आफना सारा सपनाहरुलाई हावामा बिलिन पार्न बाध्य भएका कथाहरु आज ति कथा आफनो सामु खडा हुने हो कि आफै त्यो कथाको पात्र त बन्नु पर्ने हो कि भन्ने शंका उपशंकाको ज्वारभाटा मनमा बार्जपात हुन थाल्दछ । ३६ घण्टाको लामो पर्खाई पश्चात तिम्रो नाम फलाना हो भनेर पासपोर्ट माग्न एक जना अपरिचित व्यक्ति आएर सोध्यो । बल्लको यो मनमा केहि हदसम्म खुशिका पल आउन थाल्यो र उसको पछाडि लागेर आफनो गन्तव्यको पाईलाहरु अगाडि बडाउन तिर अघि लागे । आफुलाई के थाहा भयो र साहुलाई पासपोर्ट बुझाए पछि आफु बाहेक आफुलाई नेपाली हो भनेर चिनाउने आफनो बोली मात्र थियो । गएको केहि दिन त राम्रोसँग खान दियो काम पनि राम्रै लगायो । आफुलाई थाहा पनि थिएन के काम गर्नु पर्छ भनेर तर पनि केहि दिनसम्म राम्रो काम गर्न लगाएकोले काम त सजिलो रहेछ भनेर मन मनै खुशि भए । कस्लाई के थाहा भयो र जीवनमा सपनामा पनि नसोचेको कार्य गर्नु पर्छ भनेर केहि दिन पछि तिम्रो काम त गोठाला हो तिमीलाई मैले गोठालो बनाउनलाई पैसा तिरेर ल्याएको हो भनको सुन्दा त एक्कासी छानाबाट खसे जस्तो हुन पुगे । तर के गर्नु आफुले जे जस्तो काम परे पनि गर्छु भन्ने अठोटका साथ आएका थिए । आखिर नगरिकन फर्केर जानु पनि आफुसँग सार्मथ्य थिएन किन कि उता साहुको साँवा ब्याजले दिनदिनै सगरमाथा छुन लागि सकेको थियो । आफनो मनलाई आफैले समालि गोठालो बन्न तयार भए । आफनो बाबु आमाको कत्रो सपना थियो होला छोरालाई पढाएर ठुलो मान्छे बनेको हेर्ने आशाहरु पनि तुहि गयो र आफुले लगनशिलता भएर अध्यायन गरेका ज्ञानहरु प्नि बिलीन हुन पुग्यो । तर पनि काम पाएकोमा त केहि हदसम्म त यो मन खुसि नै थियो । काम गर्दै गए दिनहरु बित्तदै गयो । महिनाको आखिरि दिन आयो अब त आफुले जीवनमा पहिलो पारिश्रमिक थाप्ने दिनको प्रतिक्षाले हत्तारिएका थिए । सधै साहु आउने बाटोहरुलाई यो आँखाले पच्छयाउन थाल्यो ।

महिना बितेको केहि दिनमा साहुले पारिश्रमिक लिएर आयो तर फेरि बज्रपात गरायो तलब थाप्ने बेलामा एजेन्ट भनाउदाले आफुलाई जति भनेको थियो त्यति दिएन । त्यसको लागीमा प्रतिबाद गर्न पनि सक्दिन थिए । त्यसै गरि दिनहरु बिताउदै गए । त्यस ठाउँको भौगोलीक बातावरणसँग रमाउन थाले आफना वरपर भएका साथिहरुको नजिक हुन थाले । आफुलाई दुखसँग लड्ने बानि त परि सकेको थियो तर अन्याय र अत्याचार भने पछि कसैलाई नपरोस भन्ने गर्दथे । के गर्नु बिरानो मुलुकमा आफुले बोलेको भनेको सुनी दिने कोहि नहुदो रहेछ । आफुले पाएको दुख भन्दा कयौ साथिहरुको दुख र बेदना सुन्दा त यो मनलाई थामी नसक्नु हुन्थ्यो । परदेशमा पैसा भनेको रुखको बोटमा फल्छ र टिपेर ल्याउने हो जस्तो लाग्दथ्यो तर आफुले ति पिडा र कष्टहरु भोग्नु र देख्नु पर्दा त असहय हुदो रहेछ । कयौं साथिहरुले आफनो समयाबधि पुरा गरेर पनि घर फर्कन नपाएका र कयौ फर्जी करारनामामा प्रबेशाज्ञा बनाएर पठाएका बेवारिसे जिवन विताउन बाध्य भएकाहरुको पिर र बेदनाहरु सुन्दा त आफुलाई पनि समाल्न गार् हो हुने गर्दथ्यो । ठुलो धनराशि कमाउने सपना बोकेर आएका ति नेपाल आमाका सन्तान आज मानव तस्करको जाल र निर्दयी वन्य जन्तु सरहको स्वभाव भएका ती अर्कालाई दुख पर्दा रमाउन जान्ने मालिक साहु भनाउदाहरुको कसिमा परेर कष्टकर जिवन विताउन बाध्य भएका निमुखा मनहरुको पिडालाई देख्दा कसलाई दया नलाग्ला र कयौ नेपाली दाजुभाई दिदी बहिनीहरु त झन आफनो गन्तव्य स्थानसम्म पनि पुग्न नपाउदै अलपत्रे जीवन बिताउन बाध्य हुनु परेका छन् । कत्रो सपना बाढेर छिटो भन्दा छिटो धनी बनेर केहि हदसम्म भए पनि सुखको सास फेर्न पाईन्छ भनेर परदेशिएका मनका सपनाहरु हावामा सजाउनु पर्दा कसलाई असईय हुदैन र । आफनो परिवारलाई फर्केर आउदाको खुशीका पोकाहरुको बाचाहरु र साहुसँग लिएको चर्को ब्याजले गर्दा त झन मरे तुल्य भएर आउदथ्यो ।

बिभिन्न राजनितीक पार्टिका नेता भनाउदाहरु सभा सम्मेलन गर्ने निहु पारेर प्रबाशिको मर्म बुझन आएको हौ भनेर मिठा भाषण गर्न जानेका ती अबसर बादिहरु आउछन र तपाईहरुको दुखमा हातेमालो गर्न आएको भनेर चिप्ला कुरा गरेर आफनो स्वार्थ पुर्तीको लागी पार्टि बिस्तारको प्रकृर्या अगाडि बडाएर जान्छन् । दुई चार सक्ला अक्षर चिनेका हाम्रा सहपाठिहरु केहि संख्यामा राम्रो र सजिलो काम पाउन सफल भएकाहरुले आफनै सहपाठिहरुको बिचमा बसेर भाषण दिने गर्दछन् । दुखमा साथ दिने भनेर बिभिन्न बनावटि बचनहरुले ललाई फकाई आफनो जालमा पार्दछन् । आफनो स्वार्थ पुरा भए पछि यो यस्तै हो भनेर आफु पछि हट्दछ । परदेशमा हामी केवल आफनो बेरोजगारिको निसानीलाई पार लगाउन आएका हौ । केही रुपैयाँ पैसा कमाएर आफु र आफनो परिवारलाई एक छाक मिठो र एक सरो राम्रोसँग शरिर ढाँकेर गाउँ समाजको अगाडि सरल जिवन जिउन सकिन्छ कि भन्ने उदेश्य लिएर बिदेशिको सामु झुकेर आफनो गन्तव्यलाई अगाडि बढाउनु परेको छ । दुख परेको बेला कसले कसलाई हेर्छर प्रदेशमा त्यही दुखको परिस्थितीलाई साथ दिनको लागी नेपाल सरकारले राजदुताबासको व्यबस्था गरि दिएको छ । तर के गर्नु सबैको लागी समान न्याय दिनको लागी बसेका हौ भनेर भन्छन् तर दिन दुखिहरुले त्यहाँ गएर आफनो समस्याहरु दसा्रउन पाउने मौका समेत दिदैन । अनि कस्तो होला यो पिडाले भरिएका मनहरु कति रुदो होलान् ।अलि कति पैसा कमाउनेहरु नेता बनेर संघ संगठनको बिस्तार गर्ने तिर लाग्दछन् र मासिक रुपमा लेबि उठाउन पछि पर्दैनन् । ती आफनै सहपाठिहरुको माझमा बाह्र घण्टा देखि १६ घण्टासम्म पसिना बगाएको परिश्रमिक भित्र सँघ संगठनको हिस्सेदार बनाउनलाई भाषणको खेति गर्नतिर कम्मर कसेर लाग्दछन् । भोली के हुने हो उसलाई पनि थाहा छैन । अनि आफनो भविश्यको बारेमा त राम्रोसँग जानकारि नभएकाले अरुको भविष्यको के गर्न सक्छ भनेर विश्वास लिने होला ।

कहिले काहि पत्रपत्रिकामा पढ्ने गरेको थिए फलाना व्याक्ति फलाना ठाउमा अलपत्र पर् यो भनेर तर आफनो सहयात्रामा सहपाठि भएर लागेका सहपाठिहरु र स्वायंम आफुले तिरस्कार र लाचारिको जिवन जिउन पर्दा मरे तुल्य भएर आउथ्यो । हरेक दिन नेपाल आमाका सन्तानलाई बेवारिसे जीवन जिउनमा व्यातित बनाउन कम्मर कसेर लागेका छन् ति मानव रुपी मुकुण्डो लगाएका तस्करहरु त्यसको रोकथाम कसले गर्ने मोटो रकमले मुहानमा बुजो लगाउन खप्पिस भएकाहरुलाई कसको त्रास । कसैले उजुर बाजुर गरे क्षणिक समयको लागी साधु बनिदिने र केही समय पछि फेरी सिंह बनेर निस्कन पल्केकाहरुलाई कसले पो के नै गर्न सक्छ । हिजो हामी सामु घटेका घटनाहरु कसले गर्दा घटेका हुन् त के यो कुरा हामी प्रवाशि सहपाठि मित्रहरुले कहिले सोच्ने गर्ने गरेकॊ छ त जे जति घटना घटे त्यो सबै हाम्रो कमि कमजोरिले गर्दा नै हो । हामीले अरुलाई पर्दा कहिले पनि सोच्ने गरेनौ त्यो घटनाको भागिदार म पनि हो भनेर कहिले पनि भन्ने गर् यौ त त्यो काम कसरी बिगारे र त्यस्तो कसरी हुन गयो भनेर कहिले पनि बुझने गरेनौ किन र कसरी भयो भनेर गहिरेर बुझने समय हामीले त्यो दुख दायि जिवन बिताएका हाम्रा सहपाठिको लागी समय दिन सकेनौ । जसले दुख पाएका छन् र ती मध्य आफनो घरायसी बातावरण बलियो छ उसलाई कुनै समस्याले पिरोल्ने कुरै आएन । जो सँग आफनो हात पाखुराको कमाईबाट आफनो सन्ततीको भविष्यको चित्ररेखा कोर्नु पर्ने हुन्छ त्यस्तो व्याक्तिको लागी एकल जिवनको लागी मात्र नभएर उसको सन्तानको भविष्य अन्धकारमय हुने परिस्थिती आउदछ र त्यति बेला उसलाई र उसको परिवारलाई कस्तो होला । अनि त्यति खेर न्यायको भिक्षा माग्न कहाँ जाने त के उसले न्याय माग्न पाउने अधिकार छैन । हिजो कुबेतमा जेल जिवन बिताएका जस्तै उदाहरणको लागि डोल्मा शेर्पा अमेरिकामा आफनो डिउटी निभाई रहेको समयमा अर्काको हातबाट मारिनु परेका हाम्रा सहपाठि र साउदी अरब दुबै कतारबहराईनओमानजस्ता देशहरुमा आफनै साहुको नरकिय व्याबहारबाट शोषणमा पिल्सीएकाबेवारिसे भिसामा फसाईएका र आफनो छिमेकी मुलुकमा नरकको जिवन बिताई रहेका दिदी बहिनीहरु ईराकमा चौपायाँ सरि काटिनु परेका दाजु भाईहरुको वारेमा न्याय खोजि दिन ति नेता भनाउदाहरुले के कुराको पहल गरि दिए त । बिभिन्न देशमा बसेका नेपालीले अनेक तरहबाट दुख कष्ट भोग्न परि रहेका छन् । हामीले बैदेशिक रोजगारमा जानु अघि तिरेको विमा रकमको खेलवाड भै रहेको छ । करार अबधिको लागी भनेर प्रति व्याक्ति नेपाल सरकारलाई ५००० हजार रुपयाँ बिमा सेवा बापत बुझाएको किन त । के हामीले त्यसको सेवा उपभोग गर्न पाएका छौ त । हामीले कहिले बुझने गरेका छौ होला त । हामीमा पनि कमि कमजोरिहरु नभएको त होईन किन कि हामीमा अल्छि गर्ने बानि र चलि राखेको छ भन्ने सहानुभुती बढि भएको कारणले गर्दा हामीले स्वाईच्छीक नसिहत भोग्नु परि राखेका छौ ।

परदेशमा कोही कसैलाई भई परि आएको खण्डमा हामीले सहपाठीको नाताले चन्दा दिने र आफनो तरफबाट सकेको सहयोग गर्ने भन्ने कुरा त आफुमा भएको स्वाभिमानताको उपज हो, दुखको बेलामा कोहि कसैले पनि सहयोग नगर्न सक्दैन चाहे पराई देशको सहयात्री किन नहोस् । तर हामीले आफनो सरकारलाई भैई परि आएको खण्डमा सरकारको तरफबाट पहिला आवाज उठाओस भन्नको लागी हातेमालो गरेर आफनो हकअधिकारको लागी जुझारु भएर हक अधिकारको सृर्जना गर्न सक्ने कानूनको तर्जुमा गर्न तिर कम्मर कसेर लाग्नु पर् यो न कि हामीले म फलाना पार्टि त फलाना पार्टि भनेर एक आपसमा बैमनस्यताको सङकुचन भएको भावनालाई त्यागेर केवल हामी प्रवाशि हौ र प्रवाशिको लागी हक अधिकार सृर्जना गर्नको लागी लडेका हौ भन्ने भावनाको भेल बगाउनु पर्यो । आफनै आँखा अगाडि ठुला ठुला कृर्ते जालसाझि मुद्दाहरुको अभियोगमा बाध्य भएर सजाय भोगि रहेका सहपाठिहरुलाई हामीले आफनु अगाडि छर्लङ्ग रुपमा हेरि रहनु बाहेक केहि गर्न सक्ने क्षमता हामीमा छैन । त्यसै कारण हामीले पनि आफनो सहि र गल्ति के हो भनेर लड्नको लागी आफुसँग सार्मथ्यको आवश्यकताको जरुरत पर्ने भएकोले हामीले ती सार्मथ्य जुटाई दिनको लागी हाम्रो सरकारसँग पहल गर्नु पर्ने छ । होलान कति पय सहपाठिहरुको सफल जिवनले सफल बाटाहरुको पाईलालाइ प्रबाशको कर्म थलोले सुखमय जीबन बनाउन सकेका होला त्यो कुरालाई नकार्न पनि हुदैन । तर पनि समस्या र त्रास परेको बेला ति निमुखा तिरस्कार स्वाँरहरुले पनि आफनो अमुल्य आवाजको ध्वानीहरु सहि ठाउँमा गएर गुन्जन पाओस भन्नको लागी अहिलेको नयाँ नेपाल बनाउने र नयाँ सविधानको रेखा चित्रण गर्ने बेलामा हामीहरुले पनि आफनो हक अधिकारलाई सुनिश्चित पार्न सकियो भने हामीले फेरी पनि आपतको बेला अत्याचार र दुराचारको शिकारी भएर पिल्सिएर बस्न नपरोस भन्ने आशा र अभिलाषाको लागी एक जुट भएर अब बन्ने लोकतान्त्रिक व्यबस्थाको संविधानमा प्रष्ट रुपमा उल्लेख गर्नका लागी पहल गर्नलाई प्रबाशिहरु एक जुट भएर बैदेशिक रोजगारको लागी अब बन्ने सविधानमा उल्यख्य धारा र दफाहरु लागु गराउनु पर्नेछ । न कि हामीले फेरी पनि बेवारिसे जीवन बिताएर अलपत्र भएर प्रबाशको गोरेटोमा भौतारीएर आफुलाई बिचलन बनाएर बाच्नु नपरोस ।

हामीले नयाँ सविधानमा पहल गर्नु पर्ने मुख्य कुरा यस प्रकारका छन् ।

क) राहदानि सर्वसुलभ र सजिलो तरिकाबाट बनाउन पाउनु पर्ने छ ।
ख) श्रम विभागबाट हुने ढिला सुस्ती र फर्जि करारनामा बनाउनमा रोक लगाउनु पर्ने छ ।
ग) बैदेशिक रोजगारको लागी तिरिएको बिमाको सहि रुपमा करार अबधिसम्म भई परि आएको खण्डमा उपभोग गर्न पाउनु पर्ने सुविधा उपलब्ध गराई दिनु पर्ने छ ।
घ) प्रबेशाज्ञामा उल्लेख भए बमोजिमको काम र भरण पोषण पाउनु पर्ने प्रबधान तर्जुमा गराई दिनु पर्ने छ ।
ङ) सेवा मुलक अभिमुखि तालिम केन्द्र बिभिन्न जिल्लामा सर्वसुलभ तरिकाबाट सृर्जना गराई दिनु पर्ने छ ।
च) बैदेशिक रोजगारको लागी काम अनुसारको मुल्य निर्धारण गराउनु पर्ने छ ।
छ) प्रत्यक देशमा सरकारले प्रबासीको पिर मर्का बुझनलाई रोजगार बेन्च राखिनु पर्ने छ ।
ज) प्रबासिहरुबाट आएको रेमीटान्सको लेखाजोखा गरि बार्षिक प्रतीबेदनमा जानकारी गराईनु पर्ने छ ।